1 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
1 |
nihate rākṣase tasmin punar nārāyaṇāœramam
abhyetya rājā kaunteyo nivāsam akarot prabhuḥ |
2 |
sa samānīya tān sarvān bhrātṝn ity abravīd vacaḥ
draupadyā sahitān kāle saṃsmaran bhrātaraṃ jayam |
3 |
samāœ catasro 'bhigatāḥ œivena caratāṃ vane
kṛtoddeœaœ ca bībhatsuḥ pañcamīm abhitaḥ samām |
4 |
prāpya parvatarājānaṃ œvetaṃ œikhariṇāṃ varam
tatrāpi ca kṛtoddeœaḥ samāgamadidṛkṣubhiḥ |
5 |
kṛtaœ ca samayas tena pārthenāmitatejasā
pañca varṣāṇi vatsyāmi vidyārthīti purā mayi |
6 |
tatra gāṇḍīvadhanvānam avāptāstram ariṃdamam
devalokād imaṃ lokaṃ drakṣyāmaḥ punarāgatam |
7 |
ity uktvā brāhmaṇān sarvān āmantrayata pāṇḍavaḥ
kāraṇaṃ caiva tat teṣām ācacakṣe tapasvinām |
8 |
tam ugratapasaḥ prītāḥ kṛtvā pārthaṃ pradakṣiṇam
brāhmaṇās te 'nvamodanta œivena kuœalena ca |
9 |
sukhodarkam imaṃ kleœam acirād bharatarṣabha
kṣatradharmeṇa dharmajña tīrtvā gāṃ pālayiṣyasi |
10 |
tat tu rājā vacas teṣāṃ pratigṛhya tapasvinām
pratasthe saha viprais tair bhrātṛbhiœ ca paraṃtapaḥ |
11 |
draupadyā sahitaḥ œrīmān haiḍimbeyādibhis tathā
rākṣasair anuyātaœ ca lomaœenābhirakṣitaḥ |
12 |
kva cij jagāma padbhyāṃ tu rākṣasair uhyate kva cit
tatra tatra mahātejā bhrātṛbhiḥ saha suvrataḥ |
13 |
tato yudhiṣṭhiro rājā bahūn kleœān vicintayan
siṃhavyāghragajākīrṇām udīcīṃ prayayau diœam |
14 |
avekṣamāṇaḥ kailāsaṃ mainākaṃ caiva parvatam
gandhamādanapādāṃœ ca meruṃ cāpi œiloccayam |
15 |
upary upari œailasya bahvīœ ca saritaḥ œivāḥ
prasthaṃ himavataḥ puṇyaṃ yayau saptadaœe 'hani |
16 |
dadṛœuḥ pāṇḍavā rājan gandhamādanam antikāt
pṛṣṭhe himavataḥ puṇye nānādrumalatāyute |
17 |
salilāvartasaṃjātaiḥ puṣpitaiœ ca mahīruhaiḥ
samāvṛtaṃ puṇyatamam āœramaṃ vṛṣaparvaṇaḥ |
18 |
tam upakramya rājarṣiṃ dharmātmānam ariṃdamāḥ
pāṇḍavā vṛṣaparvāṇam avandanta gataklamāḥ |
19 |
abhyanandat sa rājarṣiḥ putravad bharatarṣabhān
pūjitāœ cāvasaṃs tatra saptarātram ariṃdamāḥ |
20 |
aṣṭame 'hani saṃprāpte tam ṛṣiṃ lokaviœrutam
āmantrya vṛṣaparvāṇaṃ prasthānaṃ samarocayan |
21 |
ekaikaœaœ ca tān viprān nivedya vṛṣaparvaṇe
nyāsabhūtān yathākālaṃ bandhūn iva susatkṛtān |
22 |
tatas te varavastrāṇi œubhāny ābharaṇāni ca
nyadadhuḥ pāṇḍavās tasminn āœrame vṛṣaparvaṇaḥ |
23 |
atītānāgate vidvān kuœalaḥ sarvadharmavit
anvaœāsat sa dharmajñaḥ putravad bharatarṣabhān |
24 |
te 'nujñātā mahātmānaḥ prayayur diœam uttarām
kṛṣṇayā sahitā vīrā brāhmaṇaiœ ca mahātmabhiḥ
tān prasthitān anvagacchad vṛṣaparvā mahīpatiḥ |
25 |
upanyasya mahātejā viprebhyaḥ pāṇḍavāṃs tadā
anusaṃsādhya kaunteyān āœīrbhir abhinandya ca
vṛṣaparvā nivavṛte panthānam upadiœya ca |
26 |
nānāmṛgagaṇair juṣṭaṃ kaunteyaḥ satyavikramaḥ
padātir bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ prātiṣṭhata yudhiṣṭhiraḥ |
27 |
nānādrumanirodheṣu vasantaḥ œailasānuṣu
parvataṃ viviœuḥ œvetaṃ caturthe 'hani pāṇḍavāḥ |
28 |
mahābhraghanasaṃkāœaṃ salilopahitaṃ œubham
maṇikāñcanaramyaṃ ca œailaṃ nānāsamucchrayam |
29 |
te samāsādya panthānaṃ yathoktaṃ vṛṣaparvaṇā
anusasrur yathoddeœaṃ paœyanto vividhān nagān |
30 |
upary upari œailasya guhāḥ paramadurgamāḥ
sudurgamāṃs te subahūn sukhenaivābhicakramuḥ |
31 |
dhaumyaḥ kṛṣṇā ca pārthāœ ca lomaœaœ ca mahān ṛṣiḥ
agaman sahitās tatra na kaœ cid avahīyate |
32 |
te mṛgadvijasaṃghuṣṭaṃ nānādvijasamākulam
œākhāmṛgagaṇaiœ caiva sevitaṃ sumanoharam |
33 |
puṇyaṃ padmasaropetaṃ sapalvalamahāvanam
upatasthur mahāvīryā mālyavantaṃ mahāgirim |
34 |
tataḥ kiṃpuruṣāvāsaṃ siddhacāraṇasevitam
dadṛœur hṛṣṭaromāṇaḥ parvataṃ gandhamādanam |
35 |
vidyādharānucaritaṃ kiṃnarībhis tathaiva ca
gajasiṃhasamākīrṇam udīrṇaœarabhāyutam |
36 |
upetam anyaiœ ca tadā mṛgair mṛduninādibhiḥ
te gandhamādanavanaṃ tan nandanavanopamam |
37 |
muditāḥ pāṇḍutanayā manohṛdayanandanam
viviœuḥ kramaœo vīrā araṇyaṃ œubhakānanam |
38 |
draupadīsahitā vīrās taiœ ca viprair mahātmabhiḥ
œṛṇvantaḥ prītijananān valgūn madakalāñ œubhān
œrotraramyān sumadhurāñ œabdān khagamukheritān |
39 |
sarvartuphalabhārāḍhyān sarvartukusumojjvalān
paœyantaḥ pādapāṃœ cāpi phalabhārāvanāmitān |
40 |
āmrān āmrātakān phullān nārikelān satindukān
ajātakāṃs tathā jīrān dāḍimān bījapūrakān |
41 |
panasāṃl likucān mocān kharjūrān āmravetasān
pārāvatāṃs tathā kṣaudrān nīpāṃœ cāpi manoramān |
42 |
bilvān kapitthāñ jambūṃœ ca kāœmarīr badarīs tathā
plakṣān udumbaravaṭān aœvatthān kṣīriṇas tathā
bhallātakān āmalakān harītakabibhītakān |
43 |
iṅgudān karavīrāṃœ ca tindukāṃœ ca mahāphalān
etān anyāṃœ ca vividhān gandhamādanasānuṣu |
44 |
phalair amṛtakalpais tān ācitān svādubhis tarūn
tathaiva campakāœokān ketakān bakulāṃs tathā |
45 |
puṃnāgān saptaparṇāṃœ ca karṇikārān saketakān
pāṭalān kuṭajān ramyān mandārendīvarāṃs tathā |
46 |
pārijātān kovidārān devadārutarūṃs tathā
œālāṃs tālāṃs tamālāṃœ ca priyālān bakulāṃs tathā
œālmalīḥ kiṃœukāœokāñ œiṃœapāṃs taralāṃs tathā |
47 |
cakoraiḥ œatapatraiœ ca bhṛṅgarājais tathā œukaiḥ
kokilaiḥ kalaviṅkaiœ ca hārītair jīvajīvakaiḥ |
48 |
priyavrataiœ cātakaiœ ca tathānyair vividhaiḥ khagaiḥ
œrotraramyaṃ sumadhuraṃ kūjadbhiœ cāpy adhiṣṭhitān |
49 |
sarāṃsi ca vicitrāṇi prasannasalilāni ca
kumudaiḥ puṇḍarīkaiœ ca tathā kokanadotpalaiḥ
kahlāraiḥ kamalaiœ caiva ācitāni samantataḥ |
50 |
kadambaiœ cakravākaiœ ca kurarair jalakukkuṭaiḥ
kāraṇḍavaiḥ plavair haṃsair bakair madgubhir eva ca
etaiœ cānyaiœ ca kīrṇāni samantāj jalacāribhiḥ |
51 |
hṛṣṭais tathā tāmarasarasāsavamadālasaiḥ
padmodaracyutarajaḥkiñjalkāruṇarañjitaiḥ |
52 |
madhurasvarair madhukarair virutān kamalākarān
paœyantas te manoramyān gandhamādanasānuṣu |
53 |
tathaiva padmaṣaṇḍaiœ ca maṇḍiteṣu samantataḥ
œikhaṇḍinībhiḥ sahitāṃl latāmaṇḍapakeṣu ca
meghatūryaravoddāmamadanākulitān bhṛœam |
54 |
kṛtvaiva kekāmadhuraṃ saṃgītamadhurasvaram
citrān kalāpān vistīrya savilāsān madālasān
mayūrān dadṛœuœ citrān nṛtyato vanalāsakān |
55 |
kāntābhiḥ sahitān anyān apaœyan ramataḥ sukham
vallīlatāsaṃkaṭeṣu kaṭakeṣu sthitāṃs tathā |
56 |
kāṃœ cic chakunajātāṃœ ca viṭapeṣūtkaṭān api
kalāparacitāṭopān vicitramukuṭān iva
vivareṣu tarūṇāṃ ca muditān dadṛœuœ ca te |
57 |
sindhuvārān athoddāmān manmathasyeva tomarān
suvarṇakusumākīrṇān girīṇāṃ œikhareṣu ca |
58 |
karṇikārān viracitān karṇapūrān ivottamān
athāpaœyan kurabakān vanarājiṣu puṣpitān
kāmavaœyotsukakarān kāmasyeva œarotkarān |
59 |
tathaiva vanarājīnām udārān racitān iva
virājamānāṃs te 'paœyaṃs tilakāṃs tilakān iva |
60 |
tathānaṅgaœarākārān sahakārān manoramān
apaœyan bhramarārāvān mañjarībhir virājitān |
61 |
hiraṇyasadṛœaiḥ puṣpair dāvāgnisadṛœair api
lohitair añjanābhaiœ ca vaiḍūryasadṛœair api |
62 |
tathā œālāṃs tamālāṃœ ca pāṭalyo bakulāni ca
mālā iva samāsaktāḥ œailānāṃ œikhareṣu ca |
63 |
evaṃ krameṇa te vīrā vīkṣamāṇāḥ samantataḥ
gajasaṃghasamābādhaṃ siṃhavyāghrasamāyutam |
64 |
œarabhonnādasaṃghuṣṭaṃ nānārāvanināditam
sarvartuphalapuṣpāḍhyaṃ gandhamādanasānuṣu |
65 |
pītā bhāsvaravarṇābhā babhūvur vanarājayaḥ
nātra kaṇṭakinaḥ ke cin nātra ke cid apuṣpitāḥ
snigdhapatraphalā vṛkṣā gandhamādanasānuṣu |
66 |
vimalasphaṭikābhāni pāṇḍuracchadanair dvijaiḥ
rājahaṃsair upetāni sārasābhirutāni ca
sarāṃsi saritaḥ pārthāḥ paœyantaḥ œailasānuṣu |
67 |
padmotpalavicitrāṇi sukhasparœajalāni ca
gandhavanti ca mālyāni rasavanti phalāni ca
atīva vṛkṣā rājante puṣpitāḥ œailasānuṣu |
68 |
ete cānye ca bahavas tatra kānanajā drumāḥ
latāœ ca vividhākārāḥ patrapuṣpaphaloccayāḥ |
69 |
yudhiṣṭhiras tu tān vṛkṣān paœyamāno nagottame
bhīmasenam idaṃ vākyam abravīn madhurākṣaram |
70 |
paœya bhīma œubhān deœān devākrīḍān samantataḥ
amānuṣagatiṃ prāptāḥ saṃsiddhāḥ sma vṛkodara |
71 |
latābhiœ caiva bahvībhiḥ puṣpitāḥ pādapottamāḥ
saṃœliṣṭāḥ pārtha œobhante gandhamādanasānuṣu |
72 |
œikhaṇḍinībhiœ caratāṃ sahitānāṃ œikhaṇḍinām
nardatāṃ œṛṇu nirghoṣaṃ bhīma parvatasānuṣu |
73 |
cakorāḥ œatapatrāœ ca mattakokilaœārikāḥ
patriṇaḥ puṣpitān etān saṃœliṣyanti mahādrumān |
74 |
raktapītāruṇāḥ pārtha pādapāgragatā dvijāḥ
parasparam udīkṣante bahavo jīvajīvakāḥ |
75 |
haritāruṇavarṇānāṃ œādvalānāṃ samantataḥ
sārasāḥ pratidṛœyante œailaprasravaṇeṣv api |
76 |
vadanti madhurā vācaḥ sarvabhūtamanonugāḥ
bhṛṅgarājopacakrāœ ca lohapṛṣṭhāœ ca patriṇaḥ |
77 |
caturviṣāṇāḥ padmābhāḥ kuñjarāḥ sakareṇavaḥ
ete vaiḍūryavarṇābhaṃ kṣobhayanti mahat saraḥ |
78 |
bahutālasamutsedhāḥ œailaœṛṅgāt paricyutāḥ
nānāprasravaṇebhyaœ ca vāridhārāḥ patanty amūḥ |
79 |
bhāskarābhaprabhā bhīma œāradābhraghanopamāḥ
œobhayanti mahāœailaṃ nānārajatadhātavaḥ |
80 |
kva cid añjanavarṇābhāḥ kva cit kāñcanasaṃnibhāḥ
dhātavo haritālasya kva cid dhiṅgulakasya ca |
81 |
manaḥœilāguhāœ caiva saṃdhyābhranikaropamāḥ
œaœalohitavarṇābhāḥ kva cid gairikadhātavaḥ |
82 |
sitāsitābhrapratimā bālasūryasamaprabhāḥ
ete bahuvidhāḥ œailaṃ œobhayanti mahāprabhāḥ |
83 |
gandharvāḥ saha kāntābhir yathoktaṃ vṛṣaparvaṇā
dṛœyante œailaœṛṅgeṣu pārtha kiṃpuruṣaiḥ saha |
84 |
gītānāṃ talatālānāṃ yathā sāmnāṃ ca nisvanaḥ
œrūyate bahudhā bhīma sarvabhūtamanoharaḥ |
85 |
mahāgaṅgām udīkṣasva puṇyāṃ devanadīṃ œubhām
kalahaṃsagaṇair juṣṭām ṛṣikiṃnarasevitām |
86 |
dhātubhiœ ca saridbhiœ ca kiṃnarair mṛgapakṣibhiḥ
gandharvair apsarobhiœ ca kānanaiœ ca manoramaiḥ |
87 |
vyālaiœ ca vividhākāraiḥ œataœīrṣaiḥ samantataḥ
upetaṃ paœya kaunteya œailarājam ariṃdama |
88 |
te prītamanasaḥ œūrāḥ prāptā gatim anuttamām
nātṛpyan parvatendrasya darœanena paraṃtapāḥ |
89 |
upetam atha mālyaiœ ca phalavadbhiœ ca pādapaiḥ
ārṣṭiṣeṇasya rājarṣer āœramaṃ dadṛœus tadā |
90 |
tatas taṃ tīvratapasaṃ kṛœaṃ dhamanisaṃtatam
pāragaṃ sarvadharmāṇām ārṣṭiṣeṇam upāgaman |