1 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
1 |
tatra te puruṣavyāghrāḥ paramaṃ œaucam āsthitāḥ
ṣaḍrātram avasan vīrā dhanaṃjayadidṛkṣayā
tasmin viharamāṇāœ ca ramamāṇāœ ca pāṇḍavāḥ |
2 |
manojñe kānanavare sarvabhūtamanorame
pādapaiḥ puṣpavikacaiḥ phalabhārāvanāmitaiḥ |
3 |
œobhitaṃ sarvatoramyaiḥ puṃskokilakulākulaiḥ
snigdhapatrair aviralaiḥ œītacchāyair manoramaiḥ |
4 |
sarāṃsi ca vicitrāṇi prasannasalilāni ca
kamalaiḥ sotpalais tatra bhrājamānāni sarvaœaḥ
paœyantaœ cārurūpāṇi remire tatra pāṇḍavāḥ |
5 |
puṇyagandhaḥ sukhasparœo vavau tatra samīraṇaḥ
hlādayan pāṇḍavān sarvān sakṛṣṇān sadvijarṣabhān |
6 |
tataḥ pūrvottaro vāyuḥ pavamāno yadṛcchayā
sahasrapatram arkābhaṃ divyaṃ padmam udāvahat |
7 |
tad apaœyata pāñcālī divyagandhaṃ manoramam
anilenāhṛtaṃ bhūmau patitaṃ jalajaṃ œuci |
8 |
tac chubhā œubham āsādya saugandhikam anuttamam
atīva muditā rājan bhīmasenam athābravīt |
9 |
paœya divyaṃ suruciraṃ bhīma puṣpam anuttamam
gandhasaṃsthānasaṃpannaṃ manaso mama nandanam |
10 |
etat tu dharmarājāya pradāsyāmi paraṃtapa
harer idaṃ me kāmāya kāmyake punar āœrame |
11 |
yadi te 'haṃ priyā pārtha bahūnīmāny upāhara
tāny ahaṃ netum icchāmi kāmyakaṃ punar āœramam |
12 |
evam uktvā tu pāñcālī bhīmasenam aninditā
jagāma dharmarājāya puṣpam ādāya tat tadā |
13 |
abhiprāyaṃ tu vijñāya mahiṣyāḥ puruṣarṣabhaḥ
priyāyāḥ priyakāmaḥ sa bhīmo bhīmaparākramaḥ |
14 |
vātaṃ tam evābhimukho yatas tat puṣpam āgatam
ājihīrṣur jagāmāœu sa puṣpāṇy aparāṇy api |
15 |
rukmapṛṣṭhaṃ dhanur gṛhya œarāṃœ cāœīviṣopamān
mṛgarāḍ iva saṃkruddhaḥ prabhinna iva kuñjaraḥ |
16 |
draupadyāḥ priyam anvicchan svabāhubalam āœritaḥ
vyapetabhayasaṃmohaḥ œailam abhyapatad balī |
17 |
sa taṃ drumalatāgulmacchannaṃ nīlaœilātalam
giriṃ cacārāriharaḥ kiṃnarācaritaṃ œubham |
18 |
nānāvarṇadharaiœ citraṃ dhātudrumamṛgāṇḍajaiḥ
sarvabhūṣaṇasaṃpūrṇaṃ bhūmer bhujam ivocchritam |
19 |
sarvarturamaṇīyeṣu gandhamādanasānuṣu
saktacakṣur abhiprāyaṃ hṛdayenānucintayan |
20 |
puṃskokilaninādeṣu ṣaṭpadābhiruteṣu ca
baddhaœrotramanaœcakṣur jagāmāmitavikramaḥ |
21 |
jighramāṇo mahātejāḥ sarvartukusumodbhavam
gandham uddāmam uddāmo vane matta iva dvipaḥ |
22 |
hriyamāṇaœramaḥ pitrā saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ
pituḥ saṃsparœaœītena gandhamādanavāyunā |
23 |
sa yakṣagandharvasurabrahmarṣigaṇasevitam
viloḍayām āsa tadā puṣpahetor ariṃdamaḥ |
24 |
viṣamacchedaracitair anuliptam ivāṅgulaiḥ
vimalair dhātuvicchedaiḥ kāñcanāñjanarājataiḥ |
25 |
sapakṣam iva nṛtyantaṃ pārœvalagnaiḥ payodharaiḥ
muktāhārair iva citaṃ cyutaiḥ prasravaṇodakaiḥ |
26 |
abhirāmanadīkuñjanirjharodarakandaram
apsaronūpuraravaiḥ pranṛttabahubarhiṇam |
27 |
digvāraṇaviṣāṇāgrair ghṛṣṭopalaœilātalam
srastāṃœukam ivākṣobhyair nimnagāniḥsṛtair jalaiḥ |
28 |
saœaṣpakavalaiḥ svasthair adūraparivartibhiḥ
bhayasyājñaiœ ca hariṇaiḥ kautūhalanirīkṣitaḥ |
29 |
cālayann ūruvegena latājālāny anekaœaḥ
ākrīḍamānaḥ kaunteyaḥ œrīmān vāyusuto yayau |
30 |
priyāmanorathaṃ kartum udyataœ cārulocanaḥ
prāṃœuḥ kanakatālābhaḥ siṃhasaṃhanano yuvā |
31 |
mattavāraṇavikrānto mattavāraṇavegavān
mattavāraṇatāmrākṣo mattavāraṇavāraṇaḥ |
32 |
priyapārœvopaviṣṭābhir vyāvṛttābhir viceṣṭitaiḥ
yakṣagandharvayoṣābhir adṛœyābhir nirīkṣitaḥ |
33 |
navāvatāraṃ rūpasya vikrīṇann iva pāṇḍavaḥ
cacāra ramaṇīyeṣu gandhamādanasānuṣu |
34 |
saṃsmaran vividhān kleœān duryodhanakṛtān bahūn
draupadyā vanavāsinyāḥ priyaṃ kartuṃ samudyataḥ |
35 |
so 'cintayad gate svargam arjune mayi cāgate
puṣpahetoḥ kathaṃ nv āryaḥ kariṣyati yudhiṣṭhiraḥ |
36 |
snehān naravaro nūnam aviœvāsād vanasya ca
nakulaṃ sahadevaṃ ca na mokṣyati yudhiṣṭhiraḥ |
37 |
kathaṃ nu kusumāvāptiḥ syāc chīghram iti cintayan
pratasthe naraœārdūlaḥ pakṣirāḍ iva vegitaḥ |
38 |
kampayan medinīṃ padbhyāṃ nirghāta iva parvasu
trāsayan gajayūthāni vātaraṃhā vṛkodaraḥ |
39 |
siṃhavyāghragaṇāṃœ caiva mardamāno mahābalaḥ
unmūlayan mahāvṛkṣān pothayaṃœ corasā balī |
40 |
latāvallīœ ca vegena vikarṣan pāṇḍunandanaḥ
upary upari œailāgram ārurukṣur iva dvipaḥ
vinardamāno 'tibhṛœaṃ savidyud iva toyadaḥ |
41 |
tasya œabdena ghoreṇa dhanurghoṣeṇa cābhibho
trastāni mṛgayūthāni samantād vipradudruvuḥ |
42 |
athāpaœyan mahābāhur gandhamādanasānuṣu
suramyaṃ kadalīṣaṇḍaṃ bahuyojanavistṛtam |
43 |
tam abhyagacchad vegena kṣobhayiṣyan mahābalaḥ
mahāgaja ivāsrāvī prabhañjan vividhān drumān |
44 |
utpāṭya kadalīskandhān bahutālasamucchrayān
cikṣepa tarasā bhīmaḥ samantād balināṃ varaḥ |
45 |
tataḥ sattvāny upākrāman bahūni ca mahānti ca
ruruvāraṇasaṃghāœ ca mahiṣāœ ca jalāœrayāḥ |
46 |
siṃhavyāghrāœ ca saṃkruddhā bhīmasenam abhidravan
vyāditāsyā mahāraudrā vinadanto 'tibhīṣaṇāḥ |
47 |
tato vāyusutaḥ krodhāt svabāhubalam āœritaḥ
gajenāghnan gajaṃ bhīmaḥ siṃhaṃ siṃhena cābhibhūḥ
talaprahārair anyāṃœ ca vyahanat pāṇḍavo balī |
48 |
te hanyamānā bhīmena siṃhavyāghratarakṣavaḥ
bhayād visasṛpuḥ sarve œakṛnmūtraṃ ca susruvuḥ |
49 |
praviveœa tataḥ kṣipraṃ tān apāsya mahābalaḥ
vanaṃ pāṇḍusutaḥ œrīmāñ œabdenāpūrayan diœaḥ |
50 |
tena œabdena cogreṇa bhīmasenaraveṇa ca
vanāntaragatāḥ sarve vitresur mṛgapakṣiṇaḥ |
51 |
taṃ œabdaṃ sahasā œrutvā mṛgapakṣisamīritam
jalārdrapakṣā vihagāḥ samutpetuḥ sahasraœaḥ |
52 |
tān audakān pakṣigaṇān nirīkṣya bharatarṣabhaḥ
tān evānusaran ramyaṃ dadarœa sumahat saraḥ |
53 |
kāñcanaiḥ kadalīṣaṇḍair mandamārutakampitaiḥ
vījyamānam ivākṣobhyaṃ tīrāntaravisarpibhiḥ |
54 |
tat saro 'thāvatīryāœu prabhūtakamalotpalam
mahāgaja ivoddāmaœ cikrīḍa balavad balī
vikrīḍya tasmin suciram uttatārāmitadyutiḥ |
55 |
tato 'vagāhya vegena tad vanaṃ bahupādapam
dadhmau ca œaṅkhaṃ svanavat sarvaprāṇena pāṇḍavaḥ |
56 |
tasya œaṅkhasya œabdena bhīmasenaraveṇa ca
bāhuœabdena cogreṇa nardantīva girer guhāḥ |
57 |
taṃ vajraniṣpeṣasamam āsphoṭitaravaṃ bhṛœam
œrutvā œailaguhāsuptaiḥ siṃhair mukto mahāsvanaḥ |
58 |
siṃhanādabhayatrastaiḥ kuñjarair api bhārata
mukto virāvaḥ sumahān parvato yena pūritaḥ |
59 |
taṃ tu nādaṃ tataḥ œrutvā supto vānarapuṃgavaḥ
prājṛmbhata mahākāyo hanūmān nāma vānaraḥ |
60 |
kadalīṣaṇḍamadhyastho nidrāvaœagatas tadā
jṛmbhamāṇaḥ suvipulaṃ œakradhvajam ivocchritam
āsphoṭayata lāṅgūlam indrāœanisamasvanam |
61 |
tasya lāṅgūlaninadaṃ parvataḥ sa guhāmukhaiḥ
udgāram iva gaur nardam utsasarja samantataḥ |
62 |
sa lāṅgūlaravas tasya mattavāraṇanisvanam
antardhāya vicitreṣu cacāra girisānuṣu |
63 |
sa bhīmasenas taṃ œrutvā saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ
œabdaprabhavam anvicchaṃœ cacāra kadalīvanam |
64 |
kadalīvanamadhyastham atha pīne œilātale
sa dadarœa mahābāhur vānarādhipatiṃ sthitam |
65 |
vidyutsaṃghātaduṣprekṣyaṃ vidyutsaṃghātapiṅgalam
vidyutsaṃghātasadṛœaṃ vidyutsaṃghātacañcalam |
66 |
bāhusvastikavinyastapīnahrasvaœirodharam
skandhabhūyiṣṭhakāyatvāt tanumadhyakaṭītaṭam |
67 |
kiṃ cic cābhugnaœīrṣeṇa dīrgharomāñcitena ca
lāṅgūlenordhvagatinā dhvajeneva virājitam |
68 |
raktoṣṭhaṃ tāmrajihvāsyaṃ raktakarṇaṃ caladbhruvam
vadanaṃ vṛttadaṃṣṭrāgraṃ raœmivantam ivoḍupam |
69 |
vadanābhyantaragataiḥ œuklabhāsair alaṃkṛtam
kesarotkarasaṃmiœram aœokānām ivotkaram |
70 |
hiraṇmayīnāṃ madhyasthaṃ kadalīnāṃ mahādyutim
dīpyamānaṃ svavapuṣā arciṣmantam ivānalam |
71 |
nirīkṣantam avitrastaṃ locanair madhupiṅgalaiḥ
taṃ vānaravaraṃ vīram atikāyaṃ mahābalam |
72 |
athopasṛtya tarasā bhīmo bhīmaparākramaḥ
siṃhanādaṃ samakarod bodhayiṣyan kapiṃ tadā |
73 |
tena œabdena bhīmasya vitresur mṛgapakṣiṇaḥ
hanūmāṃœ ca mahāsattva īṣad unmīlya locane
avaikṣad atha sāvajñaṃ locanair madhupiṅgalaiḥ |
74 |
smitenābhāṣya kaunteyaṃ vānaro naram abravīt
kimarthaṃ sarujas te 'haṃ sukhasuptaḥ prabodhitaḥ |
75 |
nanu nāma tvayā kāryā dayā bhūteṣu jānatā
vayaṃ dharmaṃ na jānīmas tiryagyoniṃ samāœritāḥ |
76 |
manuṣyā buddhisaṃpannā dayāṃ kurvanti jantuṣu
krūreṣu karmasu kathaṃ dehavākcittadūṣiṣu
dharmaghātiṣu sajjante buddhimanto bhavadvidhāḥ |
77 |
na tvaṃ dharmaṃ vijānāsi vṛddhā nopāsitās tvayā
alpabuddhitayā vanyān utsādayasi yan mṛgān |
78 |
brūhi kas tvaṃ kimarthaṃ vā vanaṃ tvam idam āgataḥ
varjitaṃ mānuṣair bhāvais tathaiva puruṣair api |
79 |
ataḥ paramagamyo 'yaṃ parvataḥ sudurāruhaḥ
vinā siddhagatiṃ vīra gatir atra na vidyate |
80 |
kāruṇyāt sauhṛdāc caiva vāraye tvāṃ mahābala
nātaḥ paraṃ tvayā œakyaṃ gantum āœvasihi prabho |
81 |
imāny amṛtakalpāni mūlāni ca phalāni ca
bhakṣayitvā nivartasva grāhyaṃ yadi vaco mama |