1 |
lomaœa uvāca |
1 |
te taṃ dṛṣṭvā hayaṃ rājan saṃprahṛṣṭatanūruhāḥ
anādṛtya mahātmānaṃ kapilaṃ kālacoditāḥ
saṃkruddhāḥ samadhāvanta aœvagrahaṇakāṅkṣiṇaḥ |
2 |
tataḥ kruddho mahārāja kapilo munisattamaḥ
vāsudeveti yaṃ prāhuḥ kapilaṃ munisattamam |
3 |
sa cakṣur vivṛtaṃ kṛtvā tejas teṣu samutsṛjan
dadāha sumahātejā mandabuddhīn sa sāgarān |
4 |
tān dṛṣṭvā bhasmasād bhūtān nāradaḥ sumahātapāḥ
sagarāntikam āgacchat tac ca tasmai nyavedayat |
5 |
sa tac chrutvā vaco ghoraṃ rājā munimukhodgatam
muhūrtaṃ vimanā bhūtvā sthāṇor vākyam acintayat
ātmānam ātmanāœvāsya hayam evānvacintayat |
6 |
aṃœumantaṃ samāhūya asamajñaḥsutaṃ tadā
pautraṃ bharataœārdūla idaṃ vacanam abravīt |
7 |
ṣaṣṭis tāni sahasrāṇi putrāṇām amitaujasām
kāpilaṃ teja āsādya matkṛte nidhanaṃ gatāḥ |
8 |
tava cāpi pitā tāta parityakto mayānagha
dharmaṃ saṃrakṣamāṇena paurāṇāṃ hitam icchatā |
9 |
yudhiṣṭhira uvāca |
9 |
kimarthaṃ rājaœārdūlaḥ sagaraḥ putram ātmajam
tyaktavān dustyajaṃ vīraṃ tan me brūhi tapodhana |
10 |
lomaœa uvāca |
10 |
asamañjā iti khyātaḥ sagarasya suto hy abhūt
yaṃ œaibyā janayām āsa paurāṇāṃ sa hi dārakān
khureṣu kroœato gṛhya nadyāṃ cikṣepa durbalān |
11 |
tataḥ paurāḥ samājagmur bhayaœokapariplutāḥ
sagaraṃ cābhyayācanta sarve prāñjalayaḥ sthitāḥ |
12 |
tvaṃ nas trātā mahārāja paracakrādibhir bhayaiḥ
asamañjobhayād ghorāt tato nas trātum arhasi |
13 |
paurāṇāṃ vacanaṃ œrutvā ghoraṃ nṛpatisattamaḥ
muhūrtaṃ vimanā bhūtvā sacivān idam abravīt |
14 |
asamañjāḥ purād adya suto me vipravāsyatām
yadi vo matpriyaṃ kāryam etac chīghraṃ vidhīyatām |
15 |
evam uktā narendreṇa sacivās te narādhipa
yathoktaṃ tvaritāœ cakrur yathājñāpitavān nṛpaḥ |
16 |
etat te sarvam ākhyātaṃ yathā putro mahātmanā
paurāṇāṃ hitakāmena sagareṇa vivāsitaḥ |
17 |
aṃœumāṃs tu maheṣvāso yad uktaḥ sagareṇa ha
tat te sarvaṃ pravakṣyāmi kīrtyamānaṃ nibodha me |
18 |
sagara uvāca |
18 |
pituœ ca te 'haṃ tyāgena putrāṇāṃ nidhanena ca
alābhena tathāœvasya paritapyāmi putraka |
19 |
tasmād duḥkhābhisaṃtaptaṃ yajñavighnāc ca mohitam
hayasyānayanāt pautra narakān māṃ samuddhara |
20 |
lomaœa uvāca |
20 |
aṃœumān evam uktas tu sagareṇa mahātmanā
jagāma duḥkhāt taṃ deœaṃ yatra vai dāritā mahī |
21 |
sa tu tenaiva mārgeṇa samudraṃ praviveœa ha
apaœyac ca mahātmānaṃ kapilaṃ turagaṃ ca tam |
22 |
sa dṛṣṭvā tejaso rāœiṃ purāṇam ṛṣisattamam
praṇamya œirasā bhūmau kāryam asmai nyavedayat |
23 |
tataḥ prīto mahātejāḥ kalipo 'ṃœumato 'bhavat
uvāca cainaṃ dharmātmā varado 'smīti bhārata |
24 |
sa vavre turagaṃ tatra prathamaṃ yajñakāraṇāt
dvitīyam udakaṃ vavre pitṝṇāṃ pāvanepsayā |
25 |
tam uvāca mahātejāḥ kapilo munipuṃgavaḥ
dadāni tava bhadraṃ te yad yat prārthayase 'nagha |
26 |
tvayi kṣamā ca dharmaœ ca satyaṃ cāpi pratiṣṭhitam
tvayā kṛtārthaḥ sagaraḥ putravāṃœ ca tvayā pitā |
27 |
tava caiva prabhāvena svargaṃ yāsyanti sāgarāḥ
pautraœ ca te tripathagāṃ tridivād ānayiṣyati
pāvanārthaṃ sāgarāṇāṃ toṣayitvā maheœvaram |
28 |
hayaṃ nayasva bhadraṃ te yajñiyaṃ narapuṃgava
yajñaḥ samāpyatāṃ tāta sagarasya mahātmanaḥ |
29 |
aṃœumān evam uktas tu kapilena mahātmanā
ājagāma hayaṃ gṛhya yajñavāṭaṃ mahātmanaḥ |
30 |
so 'bhivādya tataḥ pādau sagarasya mahātmanaḥ
mūrdhni tenāpy upāghrātas tasmai sarvaṃ nyavedayat |
31 |
yathā dṛṣṭaṃ œrutaṃ cāpi sāgarāṇāṃ kṣayaṃ tathā
taṃ cāsmai hayam ācaṣṭa yajñavāṭam upāgatam |
32 |
tac chrutvā sagaro rājā putrajaṃ duḥkham atyajat
aṃœumantaṃ ca saṃpūjya samāpayata taṃ kratum |
33 |
samāptayajñaḥ sagaro devaiḥ sarvaiḥ sabhājitaḥ
putratve kalpayām āsa samudraṃ varuṇālayam |
34 |
praœāsya suciraṃ kālaṃ rājyaṃ rājīvalocanaḥ
pautre bhāraṃ samāveœya jagāma tridivaṃ tadā |
35 |
aṃœumān api dharmātmā mahīṃ sāgaramekhalām
praœaœāsa mahārāja yathaivāsya pitāmahaḥ |
36 |
tasya putraḥ samabhavad dilīpo nāma dharmavit
tasmai rājyaṃ samādhāya aṃœumān api saṃsthitaḥ |
37 |
dilīpas tu tataḥ œrutvā pitṝṇāṃ nidhanaṃ mahat
paryatapyata duḥkhena teṣāṃ gatim acintayat |
38 |
gaṅgāvataraṇe yatnaṃ sumahac cākaron nṛpaḥ
na cāvatārayām āsa ceṣṭamāno yathābalam |
39 |
tasya putraḥ samabhavac chrīmān dharmaparāyaṇaḥ
bhagīratha iti khyātaḥ satyavāg anasūyakaḥ |
40 |
abhiṣicya tu taṃ rājye dilīpo vanam āœritaḥ
tapaḥsiddhisamāyogāt sa rājā bharatarṣabha
vanāj jagāma tridivaṃ kālayogena bhārata |