1 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
1 |
dhanaṃjayotsukās te tu vane tasmin mahārathāḥ
nyavasanta mahābhāgā draupadyā saha pāṇḍavāḥ |
2 |
athāpaœyan mahātmānaṃ devarṣiṃ tatra nāradam
dīpyamānaṃ œriyā brāhmyā dīptāgnisamatejasam |
3 |
sa taiḥ parivṛtaḥ œrīmān bhrātṛbhiḥ kurusattamaḥ
vibabhāv atidīptaujā devair iva œatakratuḥ |
4 |
yathā ca vedān sāvitrī yājñasenī tathā satī
na jahau dharmataḥ pārthān merum arkaprabhā yathā |
5 |
pratigṛhya tu tāṃ pūjāṃ nārado bhagavān ṛṣiḥ
āœvāsayad dharmasutaṃ yuktarūpam ivānagha |
6 |
uvāca ca mahātmānaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram
brūhi dharmabhṛtāṃ œreṣṭha kenārthaḥ kiṃ dadāmi te |
7 |
atha dharmasuto rājā praṇamya bhrātṛbhiḥ saha
uvāca prāñjalir vākyaṃ nāradaṃ devasaṃmitam |
8 |
tvayi tuṣṭe mahābhāga sarvalokābhipūjite
kṛtam ity eva manye 'haṃ prasādāt tava suvrata |
9 |
yadi tv aham anugrāhyo bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha
saṃdehaṃ me muniœreṣṭha hṛdisthaṃ chettum arhasi |
10 |
pradakṣiṇaṃ yaḥ kurute pṛthivīṃ tīrthatatparaḥ
kiṃ phalaṃ tasya kārtsnyena tad brahman vaktum arhasi |
11 |
nārada uvāca |
11 |
œṛṇu rājann avahito yathā bhīṣmeṇa bhārata
pulastyasya sakāœād vai sarvam etad upaœrutam |
12 |
purā bhāgīrathītīre bhīṣmo dharmabhṛtāṃ varaḥ
pitryaṃ vrataṃ samāsthāya nyavasan munivat tadā |
13 |
œubhe deœe mahārāja puṇye devarṣisevite
gaṅgādvāre mahātejā devagandharvasevite |
14 |
sa pitṝṃs tarpayām āsa devāṃœ ca paramadyutiḥ
ṛṣīṃœ ca toṣayām āsa vidhidṛṣṭena karmaṇā |
15 |
kasya cit tv atha kālasya japann eva mahātapāḥ
dadarœādbhutasaṃkāœaṃ pulastyam ṛṣisattamam |
16 |
sa taṃ dṛṣṭvogratapasaṃ dīpyamānam iva œriyā
praharṣam atulaṃ lebhe vismayaṃ ca paraṃ yayau |
17 |
upasthitaṃ mahārāja pūjayām āsa bhārata
bhīṣmo dharmabhṛtāṃ œreṣṭho vidhidṛṣṭena karmaṇā |
18 |
œirasā cārghyam ādāya œuciḥ prayatamānasaḥ
nāma saṃkīrtayām āsa tasmin brahmarṣisattame |
19 |
bhīṣmo 'ham asmi bhadraṃ te dāso 'smi tava suvrata
tava saṃdarœanād eva mukto 'haṃ sarvakilbiṣaiḥ |
20 |
evam uktvā mahārāja bhīṣmo dharmabhṛtāṃ varaḥ
vāgyataḥ prāñjalir bhūtvā tūṣṇīm āsīd yudhiṣṭhira |
21 |
taṃ dṛṣṭvā niyamenātha svādhyāyāmnāyakarœitam
bhīṣmaṃ kurukulaœreṣṭhaṃ muniḥ prītamanābhavat |
22 |
pulastya uvāca |
22 |
anena tava dharmajña praœrayeṇa damena ca
satyena ca mahābhāga tuṣṭo 'smi tava sarvaœaḥ |
23 |
yasyedṛœas te dharmo 'yaṃ pitṛbhaktyāœrito 'nagha
tena paœyasi māṃ putra prītiœ cāpi mama tvayi |
24 |
amoghadarœī bhīṣmāhaṃ brūhi kiṃ karavāṇi te
yad vakṣyasi kuruœreṣṭha tasya dātāsmi te 'nagha |
25 |
bhīṣma uvāca |
25 |
prīte tvayi mahābhāga sarvalokābhipūjite
kṛtam ity eva manye 'haṃ yad ahaṃ dṛṣṭavān prabhum |
26 |
yadi tv aham anugrāhyas tava dharmabhṛtāṃ vara
vakṣyāmi hṛtsthaṃ saṃdehaṃ tan me tvaṃ vaktum arhasi |
27 |
asti me bhagavan kaœ cit tīrthebhyo dharmasaṃœayaḥ
tam ahaṃ œrotum icchāmi pṛthak saṃkīrtitaṃ tvayā |
28 |
pradakṣiṇaṃ yaḥ pṛthivīṃ karoty amitavikrama
kiṃ phalaṃ tasya viprarṣe tan me brūhi tapodhana |
29 |
pulastya uvāca |
29 |
hanta te 'haṃ pravakṣyāmi yad ṛṣīṇāṃ parāyaṇam
tad ekāgramanās tāta œṛṇu tīrtheṣu yat phalam |
30 |
yasya hastau ca pādau ca manaœ caiva susaṃyatam
vidyā tapaœ ca kīrtiœ ca sa tīrthaphalam aœnute |
31 |
pratigrahād upāvṛttaḥ saṃtuṣṭo niyataḥ œuciḥ
ahaṃkāranivṛttaœ ca sa tīrthaphalam aœnute |
32 |
akalkako nirārambho laghv āhāro jitendriyaḥ
vimuktaḥ sarvadoṣair yaḥ sa tīrthaphalam aœnute |
33 |
akrodhanaœ ca rājendra satyaœīlo dṛḍhavrataḥ
ātmopamaœ ca bhūteṣu sa tīrthaphalam aœnute |
34 |
ṛṣibhiḥ kratavaḥ proktā vedeṣv iha yathākramam
phalaṃ caiva yathātattvaṃ pretya ceha ca sarvaœaḥ |
35 |
na te œakyā daridreṇa yajñāḥ prāptuṃ mahīpate
bahūpakaraṇā yajñā nānāsaṃbhāravistarāḥ |
36 |
prāpyante pārthivair ete samṛddhair vā naraiḥ kva cit
nārthanyūnopakaraṇair ekātmabhir asaṃhataiḥ |
37 |
yo daridrair api vidhiḥ œakyaḥ prāptuṃ nareœvara
tulyo yajñaphalaiḥ puṇyais taṃ nibodha yudhāṃ vara |
38 |
ṛṣīṇāṃ paramaṃ guhyam idaṃ bharatasattama
tīrthābhigamanaṃ puṇyaṃ yajñair api viœiṣyate |
39 |
anupoṣya trirātrāṇi tīrthāny anabhigamya ca
adattvā kāñcanaṃ gāœ ca daridro nāma jāyate |
40 |
agniṣṭomādibhir yajñair iṣṭvā vipuladakṣiṇaiḥ
na tat phalam avāpnoti tīrthābhigamanena yat |
41 |
nṛloke devadevasya tīrthaṃ trailokyaviœrutam
puṣkaraṃ nāma vikhyātaṃ mahābhāgaḥ samāviœet |
42 |
daœa koṭisahasrāṇi tīrthānāṃ vai mahīpate
sāṃnidhyaṃ puṣkare yeṣāṃ trisaṃdhyaṃ kurunandana |
43 |
ādityā vasavo rudrāḥ sādhyāœ ca samarudgaṇāḥ
gandharvāpsarasaœ caiva nityaṃ saṃnihitā vibho |
44 |
yatra devās tapas taptvā daityā brahmarṣayas tathā
divyayogā mahārāja puṇyena mahatānvitāḥ |
45 |
manasāpy abhikāmasya puṣkarāṇi manasvinaḥ
pūyante sarvapāpāni nākapṛṣṭhe ca pūjyate |
46 |
tasmiṃs tīrthe mahābhāga nityam eva pitāmahaḥ
uvāsa paramaprīto devadānavasaṃmataḥ |
47 |
puṣkareṣu mahābhāga devāḥ sarṣipurogamāḥ
siddhiṃ samabhisaṃprāptāḥ puṇyena mahatānvitāḥ |
48 |
tatrābhiṣekaṃ yaḥ kuryāt pitṛdevārcane rataḥ
aœvamedhaṃ daœaguṇaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ |
49 |
apy ekaṃ bhojayed vipraṃ puṣkarāraṇyam āœritaḥ
tenāsau karmaṇā bhīṣma pretya ceha ca modate |
50 |
œākamūlaphalair vāpi yena vartayate svayam
tad vai dadyād brāhmaṇāya œraddhāvān anasūyakaḥ
tenaiva prāpnuyāt prājño hayamedhaphalaṃ naraḥ |
51 |
brāhmaṇaḥ kṣatriyo vaiœyaḥ œūdro vā rājasattama
na viyoniṃ vrajanty ete snātās tīrthe mahātmanaḥ |
52 |
kārttikyāṃ tu viœeṣeṇa yo 'bhigaccheta puṣkaram
phalaṃ tatrākṣayaṃ tasya vardhate bharatarṣabha |
53 |
sāyaṃ prātaḥ smared yas tu puṣkarāṇi kṛtāñjaliḥ
upaspṛṣṭaṃ bhavet tena sarvatīrtheṣu bhārata
prāpnuyāc ca naro lokān brahmaṇaḥ sadane 'kṣayān |
54 |
janmaprabhṛti yat pāpaṃ striyo vā puruṣasya vā
puṣkare snātamātrasya sarvam eva praṇaœyati |
55 |
yathā surāṇāṃ sarveṣām ādis tu madhusūdanaḥ
tathaiva puṣkaraṃ rājaṃs tīrthānām ādir ucyate |
56 |
uṣya dvādaœa varṣāṇi puṣkare niyataḥ œuciḥ
kratūn sarvān avāpnoti brahmalokaṃ ca gacchati |
57 |
yas tu varṣaœataṃ pūrṇam agnihotram upāsate
kārttikīṃ vā vased ekāṃ puṣkare samam eva tat |
58 |
duṣkaraṃ puṣkaraṃ gantuṃ duṣkaraṃ puṣkare tapaḥ
duṣkaraṃ puṣkare dānaṃ vastuṃ caiva suduṣkaram |
59 |
uṣya dvādaœarātraṃ tu niyato niyatāœanaḥ
pradakṣiṇam upāvṛtto jambūmārgaṃ samāviœet |
60 |
jambūmārgaṃ samāviœya devarṣipitṛsevitam
aœvamedham avāpnoti viṣṇulokaṃ ca gacchati |
61 |
tatroṣya rajanīḥ pañca ṣaṣṭhakālakṣamī naraḥ
na durgatim avāpnoti siddhiṃ prāpnoti cottamām |
62 |
jambūmārgād upāvṛtto gacchet taṇḍulikāœramam
na durgatim avāpnoti svargaloke ca pūjyate |
63 |
agastyasara āsādya pitṛdevārcane rataḥ
trirātropoṣito rājann agniṣṭomaphalaṃ labhet |
64 |
œākavṛttiḥ phalair vāpi kaumāraṃ vindate padam
kaṇvāœramaṃ samāsādya œrījuṣṭaṃ lokapūjitam |
65 |
dharmāraṇyaṃ hi tat puṇyam ādyaṃ ca bharatarṣabha
yatra praviṣṭamātro vai pāpebhyo vipramucyate |
66 |
arcayitvā pitṝn devān niyato niyatāœanaḥ
sarvakāmasamṛddhasya yajñasya phalam aœnute |
67 |
pradakṣiṇaṃ tataḥ kṛtvā yayātipatanaṃ vrajet
hayamedhasya yajñasya phalaṃ prāpnoti tatra vai |
68 |
mahākālaṃ tato gacchen niyato niyatāœanaḥ
koṭitīrtham upaspṛœya hayamedhaphalaṃ labhet |
69 |
tato gaccheta dharmajña puṇyasthānam umāpateḥ
nāmnā bhadravaṭaṃ nāma triṣu lokeṣu viœrutam |
70 |
tatrābhigamya ceœānaṃ gosahasraphalaṃ labhet
mahādevaprasādāc ca gāṇapatyam avāpnuyāt |
71 |
narmadām atha cāsādya nadīṃ trailokyaviœrutām
tarpayitvā pitṝn devān agniṣṭomaphalaṃ labhet |
72 |
dakṣiṇaṃ sindhum āsādya brahmacārī jitendriyaḥ
agniṣṭomam avāpnoti vimānaṃ cādhirohati |
73 |
carmaṇvatīṃ samāsādya niyato niyatāœanaḥ
rantidevābhyanujñāto agniṣṭomaphalaṃ labhet |
74 |
tato gaccheta dharmajña himavatsutam arbudam
pṛthivyāṃ yatra vai chidraṃ pūrvam āsīd yudhiṣṭhira |
75 |
tatrāœramo vasiṣṭhasya triṣu lokeṣu viœrutaḥ
tatroṣya rajanīm ekāṃ gosahasraphalaṃ labhet |
76 |
piṅgātīrtham upaspṛœya brahmacārī jitendriyaḥ
kapilānāṃ naravyāghra œatasya phalam aœnute |
77 |
tato gaccheta dharmajña prabhāsaṃ lokaviœrutam
yatra saṃnihito nityaṃ svayam eva hutāœanaḥ
devatānāṃ mukhaṃ vīra analo 'nilasārathiḥ |
78 |
tasmiṃs tīrthavare snātvā œuciḥ prayatamānasaḥ
agniṣṭomātirātrābhyāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ |
79 |
tato gatvā sarasvatyāḥ sāgarasya ca saṃgame
gosahasraphalaṃ prāpya svargaloke mahīyate
dīpyamāno 'gnivan nityaṃ prabhayā bharatarṣabha |
80 |
trirātram uṣitas tatra tarpayet pitṛdevatāḥ
prabhāsate yathā somo aœvamedhaṃ ca vindati |
81 |
varadānaṃ tato gacchet tīrthaṃ bharatasattama
viṣṇor durvāsasā yatra varo datto yudhiṣṭhira |
82 |
varadāne naraḥ snātvā gosahasraphalaṃ labhet
tato dvāravatīṃ gacchen niyato niyatāœanaḥ
piṇḍārake naraḥ snātvā labhed bahu suvarṇakam |
83 |
tasmiṃs tīrthe mahābhāga padmalakṣaṇalakṣitāḥ
adyāpi mudrā dṛœyante tad adbhutam ariṃdama |
84 |
triœūlāṅkāni padmāni dṛœyante kurunandana
mahādevasya sāṃnidhyaṃ tatraiva bharatarṣabha |
85 |
sāgarasya ca sindhoœ ca saṃgamaṃ prāpya bhārata
tīrthe salilarājasya snātvā prayatamānasaḥ |
86 |
tarpayitvā pitṝn devān ṛṣīṃœ ca bharatarṣabha
prāpnoti vāruṇaṃ lokaṃ dīpyamānaḥ svatejasā |
87 |
œaṅkukarṇeœvaraṃ devam arcayitvā yudhiṣṭhira
aœvamedhaṃ daœaguṇaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ |
88 |
pradakṣiṇam upāvṛtya gaccheta bharatarṣabha
tīrthaṃ kuruvaraœreṣṭha triṣu lokeṣu viœrutam
dṛmīti nāmnā vikhyātaṃ sarvapāpapramocanam |
89 |
yatra brahmādayo devā upāsante maheœvaram
tatra snātvārcayitvā ca rudraṃ devagaṇair vṛtam
janmaprabhṛti pāpāni kṛtāni nudate naraḥ |
90 |
dṛmī cātra naraœreṣṭha sarvadevair abhiṣṭutā
tatra snātvā naravyāghra hayamedham avāpnuyāt |
91 |
jitvā yatra mahāprājña viṣṇunā prabhaviṣṇunā
purā œaucaṃ kṛtaṃ rājan hatvā daivatakaṇṭakān |
92 |
tato gaccheta dharmajña vasor dhārām abhiṣṭutām
gamanād eva tasyāṃ hi hayamedham avāpnuyāt |
93 |
snātvā kuruvaraœreṣṭha prayatātmā tu mānavaḥ
tarpya devān pitṝṃœ caiva viṣṇuloke mahīyate |
94 |
tīrthaṃ cātra paraṃ puṇyaṃ vasūnāṃ bharatarṣabha
tatra snātvā ca pītvā ca vasūnāṃ saṃmato bhavet |
95 |
sindhūttamam iti khyātaṃ sarvapāpapraṇāœanam
tatra snātvā naraœreṣṭha labhed bahu suvarṇakam |
96 |
brahmatuṅgaṃ samāsādya œuciḥ prayatamānasaḥ
brahmalokam avāpnoti sukṛtī virajā naraḥ |
97 |
kumārikāṇāṃ œakrasya tīrthaṃ siddhaniṣevitam
tatra snātvā naraḥ kṣipraṃ œakralokam avāpnuyāt |
98 |
reṇukāyāœ ca tatraiva tīrthaṃ devaniṣevitam
tatra snātvā bhaved vipro vimalaœ candramā yathā |
99 |
atha pañcanadaṃ gatvā niyato niyatāœanaḥ
pañca yajñān avāpnoti kramaœo ye 'nukīrtitāḥ |
100 |
tato gaccheta dharmajña bhīmāyāḥ sthānam uttamam
tatra snātvā tu yonyāṃ vai naro bharatasattama |
101 |
devyāḥ putro bhaved rājaṃs taptakuṇḍalavigrahaḥ
gavāṃ œatasahasrasya phalaṃ caivāpnuyān mahat |
102 |
girimuñjaṃ samāsādya triṣu lokeṣu viœrutam
pitāmahaṃ namaskṛtya gosahasraphalaṃ labhet |
103 |
tato gaccheta dharmajña vimalaṃ tīrtham uttamam
adyāpi yatra dṛœyante matsyāḥ sauvarṇarājatāḥ |
104 |
tatra snātvā naraœreṣṭha vājapeyam avāpnuyāt
sarvapāpaviœuddhātmā gacchec ca paramāṃ gatim |
105 |
tato gaccheta maladāṃ triṣu lokeṣu viœrutām
paœcimāyāṃ tu saṃdhyāyām upaspṛœya yathāvidhi |
106 |
caruṃ narendra saptārcer yathāœakti nivedayet
pitṝṇām akṣayaṃ dānaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ |
107 |
gavāṃ œatasahasreṇa rājasūyaœatena ca
aœvamedhasahasreṇa œreyān saptārciṣaœ caruḥ |
108 |
tato nivṛtto rājendra vastrāpadam athāviœet
abhigamya mahādevam aœvamedhaphalaṃ labhet |
109 |
maṇimantaṃ samāsādya brahmacārī samāhitaḥ
ekarātroṣito rājann agniṣṭomaphalaṃ labhet |
110 |
atha gaccheta rājendra devikāṃ lokaviœrutām
prasūtir yatra viprāṇāṃ œrūyate bharatarṣabha |
111 |
triœūlapāṇeḥ sthānaṃ ca triṣu lokeṣu viœrutam
devikāyāṃ naraḥ snātvā samabhyarcya maheœvaram |
112 |
yathāœakti caruṃ tatra nivedya bharatarṣabha
sarvakāmasamṛddhasya yajñasya labhate phalam |
113 |
kāmākhyaṃ tatra rudrasya tīrthaṃ devarṣisevitam
tatra snātvā naraḥ kṣipraṃ siddhim āpnoti bhārata |
114 |
yajanaṃ yājanaṃ gatvā tathaiva brahmavālukām
puṣpanyāsa upaspṛœya na œocen maraṇaṃ tataḥ |
115 |
ardhayojanavistārāṃ pañcayojanam āyatām
etāvad devikām āhuḥ puṇyāṃ devarṣisevitām |
116 |
tato gaccheta dharmajña dīrghasatraṃ yathākramam
yatra brahmādayo devāḥ siddhāœ ca paramarṣayaḥ
dīrghasatram upāsante dakṣiṇābhir yatavratāḥ |
117 |
gamanād eva rājendra dīrghasatram ariṃdama
rājasūyāœvamedhābhyāṃ phalaṃ prāpnoti mānavaḥ |
118 |
tato vinaœanaṃ gacchen niyato niyatāœanaḥ
gacchaty antarhitā yatra marupṛṣṭhe sarasvatī
camase ca œivodbhede nāgodbhede ca dṛœyate |
119 |
snātvā ca camasodbhede agniṣṭomaphalaṃ labhet
œivodbhede naraḥ snātvā gosahasraphalaṃ labhet |
120 |
nāgodbhede naraḥ snātvā nāgalokam avāpnuyāt
œaœayānaṃ ca rājendra tīrtham āsādya durlabham
œaœarūpapraticchannāḥ puṣkarā yatra bhārata |
121 |
sarasvatyāṃ mahārāja anu saṃvatsaraṃ hi te
snāyante bharataœreṣṭha vṛttāṃ vai kārttikīṃ sadā |
122 |
tatra snātvā naravyāghra dyotate œaœivat sadā
gosahasraphalaṃ caiva prāpnuyād bharatarṣabha |
123 |
kumārakoṭim āsādya niyataḥ kurunandana
tatrābhiṣekaṃ kurvīta pitṛdevārcane rataḥ
gavāmayam avāpnoti kulaṃ caiva samuddharet |
124 |
tato gaccheta dharmajña rudrakoṭiṃ samāhitaḥ
purā yatra mahārāja ṛṣikoṭiḥ samāhitā
praharṣeṇa ca saṃviṣṭā devadarœanakāṅkṣayā |
125 |
ahaṃ pūrvam ahaṃ pūrvaṃ drakṣyāmi vṛṣabhadhvajam
evaṃ saṃprasthitā rājann ṛṣayaḥ kila bhārata |
126 |
tato yogeṣvareṇāpi yogam āsthāya bhūpate
teṣāṃ manyupraṇāœārtham ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām |
127 |
sṛṣṭā koṭis tu rudrāṇām ṛṣīṇām agrataḥ sthitā
mayā pūrvataraṃ dṛṣṭa iti te menire pṛthak |
128 |
teṣāṃ tuṣṭo mahādeva ṛṣīṇām ugratejasām
bhaktyā paramayā rājan varaṃ teṣāṃ pradiṣṭavān
adya prabhṛti yuṣmākaṃ dharmavṛddhir bhaviṣyati |
129 |
tatra snātvā naravyāghra rudrakoṭyāṃ naraḥ œuciḥ
aœvamedham avāpnoti kulaṃ caiva samuddharet |
130 |
tato gaccheta rājendra saṃgamaṃ lokaviœrutam
sarasvatyā mahāpuṇyam upāsante janārdanam |
131 |
yatra brahmādayo devā ṛṣayaḥ siddhacāraṇāḥ
abhigacchanti rājendra caitraœuklacaturdaœīm |
132 |
tatra snātvā naravyāghra vinded bahu suvarṇakam
sarvapāpaviœuddhātmā brahmalokaṃ ca gacchati |
133 |
ṛṣīṇāṃ yatra satrāṇi samāptāni narādhipa
satrāvasānam āsādya gosahasraphalaṃ labhet |