1 |
janamejaya uvāca |
1 |
astrahetor gate pārthe œakralokaṃ mahātmani
yudhiṣṭhiraprabhṛtayaḥ kim akurvanta pāṇḍavāḥ |
2 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
2 |
astrahetor gate pārthe œakralokaṃ mahātmani
nyavasan kṛṣṇayā sārdhaṃ kāmyake puruṣarṣabhāḥ |
3 |
tataḥ kadā cid ekānte vivikta iva œādvale
duḥkhārtā bharataœreṣṭhā niṣeduḥ saha kṛṣṇayā
dhanaṃjayaṃ œocamānāḥ sāœrukaṇṭhāḥ suduḥkhitāḥ |
4 |
tad viyogād dhi tān sarvāñ œokaḥ samabhipupluve
dhanaṃjayaviyogāc ca rājyanāœāc ca duḥkhitāḥ |
5 |
atha bhīmo mahābāhur yudhiṣṭhiram abhāṣata
nideœāt te mahārāja gato 'sau puruṣarṣabhaḥ
arjunaḥ pāṇḍuputrāṇāṃ yasmin prāṇāḥ pratiṣṭhitāḥ |
6 |
yasmin vinaṣṭe pāñcālāḥ saha putrais tathā vayam
sātyakir vāsudevaœ ca vinaœyeyur asaṃœayam |
7 |
yo 'sau gacchati tejasvī bahūn kleœān acintayan
bhavanniyogād bībhatsus tato duḥkhataraṃ nu kim |
8 |
yasya bāhū samāœritya vayaṃ sarve mahātmanaḥ
manyāmahe jitān ājau parān prāptāṃ ca medinīm |
9 |
yasya prabhāvān na mayā sabhāmadhye dhanuṣmataḥ
nītā lokam amuṃ sarve dhārtarāṣṭrāḥ sasaubalāḥ |
10 |
te vayaṃ bāhubalinaḥ krodham utthitam ātmanaḥ
sahāmahe bhavanmūlaṃ vāsudevena pālitāḥ |
11 |
vayaṃ hi saha kṛṣṇena hatvā karṇamukhān parān
svabāhuvijitāṃ kṛtsnāṃ praœāsema vasuṃdharām |
12 |
bhavato dyūtadoṣeṇa sarve vayam upaplutāḥ
ahīnapauruṣā rājan balibhir balavattamāḥ |
13 |
kṣātraṃ dharmaṃ mahārāja samavekṣitum arhasi
na hi dharmo mahārāja kṣatriyasya vanāœrayaḥ
rājyam eva paraṃ dharmaṃ kṣatriyasya vidur budhāḥ |
14 |
sa kṣatradharmavid rājan mā dharmyān nīnaœaḥ pathaḥ
prāg dvādaœa samā rājan dhārtarāṣṭrān nihanmahi |
15 |
nivartya ca vanāt pārtham ānāyya ca janārdanam
vyūḍhānīkān mahārāja javenaiva mahāhave
dhārtarāṣṭrān amuṃ lokaṃ gamayāmi viœāṃ pate |
16 |
sarvān ahaṃ haniṣyāmi dhārtarāṣṭrān sasaubalān
duryodhanaṃ ca karṇaṃ ca yo vānyaḥ pratiyotsyate |
17 |
mayā praœamite paœcāt tvam eṣyasi vanāt punaḥ
evaṃ kṛte na te doṣo bhaviṣyati viœāṃ pate |
18 |
yajñaiœ ca vividhais tāta kṛtaṃ pāpam ariṃdama
avadhūya mahārāja gacchema svargam uttamam |
19 |
evam etad bhaved rājan yadi rājā na bāliœaḥ
asmākaṃ dīrghasūtraḥ syād bhavān dharmaparāyaṇaḥ |
20 |
nikṛtyā nikṛtiprajñā hantavyā iti niœcayaḥ
na hi naikṛtikaṃ hatvā nikṛtyā pāpam ucyate |
21 |
tathā bhārata dharmeṣu dharmajñair iha dṛœyate
ahorātraṃ mahārāja tulyaṃ saṃvatsareṇa hi |
22 |
tathaiva vedavacanaṃ œrūyate nityadā vibho
saṃvatsaro mahārāja pūrṇo bhavati kṛcchrataḥ |
23 |
yadi vedāḥ pramāṇaṃ te divasād ūrdhvam acyuta
trayodaœa samāḥ kālo jñāyatāṃ pariniṣṭhitaḥ |
24 |
kālo duryodhanaṃ hantuṃ sānubandham ariṃdama
ekāgrāṃ pṛthivīṃ sarvāṃ purā rājan karoti saḥ |
25 |
evaṃ bruvāṇaṃ bhīmaṃ tu dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
uvāca sāntvayan rājā mūrdhny upāghrāya pāṇḍavam |
26 |
asaṃœayaṃ mahābāho haniṣyasi suyodhanam
varṣāt trayodaœād ūrdhvaṃ saha gāṇḍīvadhanvanā |
27 |
yac ca mā bhāṣase pārtha prāptaḥ kāla iti prabho
anṛtaṃ notsahe vaktuṃ na hy etan mayi vidyate |
28 |
antareṇāpi kaunteya nikṛtiṃ pāpaniœcayam
hantā tvam asi durdharṣa sānubandhaṃ suyodhanam |
29 |
evaṃ bruvati bhīmaṃ tu dharmarāje yudhiṣṭhire
ājagāma mahābhāgo bṛhadaœvo mahān ṛṣiḥ |
30 |
tam abhiprekṣya dharmātmā saṃprāptaṃ dharmacāriṇam
œāstravan madhuparkeṇa pūjayām āsa dharmarāṭ |
31 |
āœvastaṃ cainam āsīnam upāsīno yudhiṣṭhiraḥ
abhiprekṣya mahābāhuḥ kṛpaṇaṃ bahv abhāṣata |
32 |
akṣadyūtena bhagavan dhanaṃ rājyaṃ ca me hṛtam
āhūya nikṛtiprajñaiḥ kitavair akṣakovidaiḥ |
33 |
anakṣajñasya hi sato nikṛtyā pāpaniœcayaiḥ
bhāryā ca me sabhāṃ nītā prāṇebhyo 'pi garīyasī |
34 |
asti rājā mayā kaœ cid alpabhāgyataro bhuvi
bhavatā dṛṣṭapūrvo vā œrutapūrvo 'pi vā bhavet
na matto duḥkhitataraḥ pumān astīti me matiḥ |
35 |
bṛhadaœva uvāca |
35 |
yad bravīṣi mahārāja na matto vidyate kva cit
alpabhāgyataraḥ kaœ cit pumān astīti pāṇḍava |
36 |
atra te kathayiṣyāmi yadi œuœrūṣase 'nagha
yas tvatto duḥkhitataro rājāsīt pṛthivīpate |
37 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
37 |
athainam abravīd rājā bravītu bhagavān iti
imām avasthāṃ saṃprāptaṃ œrotum icchāmi pārthivam |
38 |
bṛhadaœva uvāca |
38 |
œṛṇu rājann avahitaḥ saha bhrātṛbhir acyuta
yas tvatto duḥkhitataro rājāsīt pṛthivīpate |
39 |
niṣadheṣu mahīpālo vīrasena iti sma ha
tasya putro 'bhavan nāmnā nalo dharmārthadarœivān |
40 |
sa nikṛtyā jito rājā puṣkareṇeti naḥ œrutam
vanavāsam aduḥkhārho bhāryayā nyavasat saha |
41 |
na tasyāœvo na ca ratho na bhrātā na ca bāndhavāḥ
vane nivasato rājañ œiṣyante sma kadā cana |
42 |
bhavān hi saṃvṛto vīrair bhrātṛbhir devasaṃmitaiḥ
brahmakalpair dvijāgryaiœ ca tasmān nārhasi œocitum |
43 |
yudhiṣṭhira uvāca |
43 |
vistareṇāham icchāmi nalasya sumahātmanaḥ
caritaṃ vadatāṃ œreṣṭha tan mamākhyātum arhasi |