1 |
bhīma uvāca |
1 |
bhavanti deœe bandhakyaḥ kitavānāṃ yudhiṣṭhira
na tābhir uta dīvyanti dayā caivāsti tāsv api |
2 |
kāœyo yad balim āhārṣīd dravyaṃ yac cānyad uttamam
tathānye pṛthivīpālā yāni ratnāny upāharan |
3 |
vāhanāni dhanaṃ caiva kavacāny āyudhāni ca
rājyam ātmā vayaṃ caiva kaitavena hṛtaṃ paraiḥ |
4 |
na ca me tatra kopo 'bhūt sarvasyeœo hi no bhavān
idaṃ tv atikṛtaṃ manye draupadī yatra paṇyate |
5 |
eṣā hy anarhatī bālā pāṇḍavān prāpya kauravaiḥ
tvatkṛte kliœyate kṣudrair nṛœaṃsair nikṛtipriyaiḥ |
6 |
asyāḥ kṛte manyur ayaṃ tvayi rājan nipātyate
bāhū te saṃpradhakṣyāmi sahadevāgnim ānaya |
7 |
arjuna uvāca |
7 |
na purā bhīmasena tvam īdṛœīr vaditā giraḥ
parais te nāœitaṃ nūnaṃ nṛœaṃsair dharmagauravam |
8 |
na sakāmāḥ pare kāryā dharmam evācarottamam
bhrātaraṃ dhārmikaṃ jyeṣṭhaṃ nātikramitum arhati |
9 |
āhūto hi parai rājā kṣātradharmam anusmaran
dīvyate parakāmena tan naḥ kīrtikaraṃ mahat |
10 |
bhīmasena uvāca |
10 |
evam asmikṛtaṃ vidyāṃ yady asyāhaṃ dhanaṃjaya
dīpte 'gnau sahitau bāhū nirdaheyaṃ balād iva |
11 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
11 |
tathā tān duḥkhitān dṛṣṭvā pāṇḍavān dhṛtarāṣṭrajaḥ
kliœyamānāṃ ca pāñcālīṃ vikarṇa idam abravīt |
12 |
yājñasenyā yad uktaṃ tad vākyaṃ vibrūta pārthivāḥ
avivekena vākyasya narakaḥ sadya eva naḥ |
13 |
bhīṣmaœ ca dhṛtarāṣṭraœ ca kuruvṛddhatamāv ubhau
sametya nāhatuḥ kiṃ cid viduraœ ca mahāmatiḥ |
14 |
bhāradvājo 'pi sarveṣām ācāryaḥ kṛpa eva ca
ata etāv api praœnaṃ nāhatur dvijasattamau |
15 |
ye tv anye pṛthivīpālāḥ sametāḥ sarvato diœaḥ
kāmakrodhau samutsṛjya te bruvantu yathāmati |
16 |
yad idaṃ draupadī vākyam uktavaty asakṛc chubhā
vimṛœya kasya kaḥ pakṣaḥ pārthivā vadatottaram |
17 |
evaṃ sa bahuœaḥ sarvān uktavāṃs tān sabhāsadaḥ
na ca te pṛthivīpālās tam ūcuḥ sādhv asādhu vā |
18 |
uktvā tathāsakṛt sarvān vikarṇaḥ pṛthivīpatīn
pāṇiṃ pāṇau viniṣpiṣya niḥœvasann idam abravīt |
19 |
vibrūta pṛthivīpālā vākyaṃ mā vā kathaṃ cana
manye nyāyyaṃ yad atrāhaṃ tad dhi vakṣyāmi kauravāḥ |
20 |
catvāry āhur naraœreṣṭhā vyasanāni mahīkṣitām
mṛgayāṃ pānam akṣāṃœ ca grāmye caivātisaktatām |
21 |
eteṣu hi naraḥ sakto dharmam utsṛjya vartate
tathāyuktena ca kṛtāṃ kriyāṃ loko na manyate |
22 |
tad ayaṃ pāṇḍuputreṇa vyasane vartatā bhṛœam
samāhūtena kitavair āsthito draupadīpaṇaḥ |
23 |
sādhāraṇī ca sarveṣāṃ pāṇḍavānām aninditā
jitena pūrvaṃ cānena pāṇḍavena kṛtaḥ paṇaḥ |
24 |
iyaṃ ca kīrtitā kṛṣṇā saubalena paṇārthinā
etat sarvaṃ vicāryāhaṃ manye na vijitām imām |
25 |
etac chrutvā mahān nādaḥ sabhyānām udatiṣṭhata
vikarṇaṃ œaṃsamānānāṃ saubalaṃ ca vinindatām |
26 |
tasminn uparate œabde rādheyaḥ krodhamūrchitaḥ
pragṛhya ruciraṃ bāhum idaṃ vacanam abravīt |
27 |
dṛœyante vai vikarṇe hi vaikṛtāni bahūny api
tajjas tasya vināœāya yathāgnir araṇiprajaḥ |
28 |
ete na kiṃ cid apy āhuœ codyamānāpi kṛṣṇayā
dharmeṇa vijitāṃ manye manyante drupadātmajām |
29 |
tvaṃ tu kevalabālyena dhārtarāṣṭra vidīryase
yad bravīṣi sabhāmadhye bālaḥ sthavirabhāṣitam |
30 |
na ca dharmaṃ yathātattvaṃ vetsi duryodhanāvara
yad bravīṣi jitāṃ kṛṣṇām ajiteti sumandadhīḥ |
31 |
kathaṃ hy avijitāṃ kṛṣṇāṃ manyase dhṛtarāṣṭraja
yadā sabhāyāṃ sarvasvaṃ nyastavān pāṇḍavāgrajaḥ |
32 |
abhyantarā ca sarvasve draupadī bharatarṣabha
evaṃ dharmajitāṃ kṛṣṇāṃ manyase na jitāṃ katham |
33 |
kīrtitā draupadī vācā anujñātā ca pāṇḍavaiḥ
bhavaty avijitā kena hetunaiṣā matā tava |
34 |
manyase vā sabhām etām ānītām ekavāsasam
adharmeṇeti tatrāpi œṛṇu me vākyam uttaram |
35 |
eko bhartā striyā devair vihitaḥ kurunandana
iyaṃ tv anekavaœagā bandhakīti viniœcitā |
36 |
asyāḥ sabhām ānayanaṃ na citram iti me matiḥ
ekāmbaradharatvaṃ vāpy atha vāpi vivastratā |
37 |
yac caiṣāṃ draviṇaṃ kiṃ cid yā caiṣā ye ca pāṇḍavāḥ
saubaleneha tat sarvaṃ dharmeṇa vijitaṃ vasu |
38 |
duḥœāsana subālo 'yaṃ vikarṇaḥ prājñavādikaḥ
pāṇḍavānāṃ ca vāsāṃsi draupadyāœ cāpy upāhara |
39 |
tac chrutvā pāṇḍavāḥ sarve svāni vāsāṃsi bhārata
avakīryottarīyāṇi sabhāyāṃ samupāviœan |
40 |
tato duḥœāsano rājan draupadyā vasanaṃ balāt
sabhāmadhye samākṣipya vyapakraṣṭuṃ pracakrame |
41 |
ākṛṣyamāṇe vasane draupadyās tu viœāṃ pate
tadrūpam aparaṃ vastraṃ prādurāsīd anekaœaḥ |
42 |
tato halahalāœabdas tatrāsīd ghoranisvanaḥ
tad adbhutatamaṃ loke vīkṣya sarvamahīkṣitām |
43 |
œaœāpa tatra bhīmas tu rājamadhye mahāsvanaḥ
krodhād visphuramāṇoṣṭho viniṣpiṣya kare karam |
44 |
idaṃ me vākyam ādaddhvaṃ kṣatriyā lokavāsinaḥ
noktapūrvaṃ narair anyair na cānyo yad vadiṣyati |
45 |
yady etad evam uktvā tu na kuryāṃ pṛthivīœvarāḥ
pitāmahānāṃ sarveṣāṃ nāhaṃ gatim avāpnuyām |
46 |
asya pāpasya durjāter bhāratāpasadasya ca
na pibeyaṃ balād vakṣo bhittvā ced rudhiraṃ yudhi |
47 |
tasya te vacanaṃ œrutvā sarvalokapraharṣaṇam
pracakrur bahulāṃ pūjāṃ kutsanto dhṛtarāṣṭrajam |
48 |
yadā tu vāsasāṃ rāœiḥ sabhāmadhye samācitaḥ
tato duḥœāsanaḥ œrānto vrīḍitaḥ samupāviœat |
49 |
dhikœabdas tu tatas tatra samabhūl lomaharṣaṇaḥ
sabhyānāṃ naradevānāṃ dṛṣṭvā kuntīsutāṃs tadā |
50 |
na vibruvanti kauravyāḥ praœnam etam iti sma ha
sa janaḥ kroœati smātra dhṛtarāṣṭraṃ vigarhayan |
51 |
tato bāhū samucchritya nivārya ca sabhāsadaḥ
viduraḥ sarvadharmajña idaṃ vacanam abravīt |
52 |
vidura uvāca |
52 |
draupadī praœnam uktvaivaṃ roravīti hy anāthavat
na ca vibrūta taṃ praœnaṃ sabhyā dharmo 'tra pīḍyate |
53 |
sabhāṃ prapadyate hy ārtaḥ prajvalann iva havyavāṭ
taṃ vai satyena dharmeṇa sabhyāḥ praœamayanty uta |
54 |
dharmapraœnam atho brūyād ārtaḥ sabhyeṣu mānavaḥ
vibrūyus tatra te praœnaṃ kāmakrodhavaœātigāḥ |
55 |
vikarṇena yathāprajñam uktaḥ praœno narādhipāḥ
bhavanto 'pi hi taṃ praœnaṃ vibruvantu yathāmati |
56 |
yo hi praœnaṃ na vibrūyād dharmadarœī sabhāṃ gataḥ
anṛte yā phalāvāptis tasyāḥ so 'rdhaṃ samaœnute |
57 |
yaḥ punar vitathaṃ brūyād dharmadarœī sabhāṃ gataḥ
anṛtasya phalaṃ kṛtsnaṃ saṃprāpnotīti niœcayaḥ |
58 |
atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam
prahlādasya ca saṃvādaṃ muner āṅgirasasya ca |
59 |
prahlādo nāma daityendras tasya putro virocanaḥ
kanyāhetor āṅgirasaṃ sudhanvānam upādravat |
60 |
ahaṃ jyāyān ahaṃ jyāyān iti kanyepsayā tadā
tayor devanam atrāsīt prāṇayor iti naḥ œrutam |
61 |
tayoḥ praœnavivādo 'bhūt prahlādaṃ tāv apṛcchatām
jyāyān ka āvayor ekaḥ praœnaṃ prabrūhi mā mṛṣā |
62 |
sa vai vivadanād bhītaḥ sudhanvānaṃ vyalokayat
taṃ sudhanvābravīt kruddho brahmadaṇḍa iva jvalan |
63 |
yadi vai vakṣyasi mṛṣā prahlādātha na vakṣyasi
œatadhā te œiro vajrī vajreṇa prahariṣyati |
64 |
sudhanvanā tathoktaḥ san vyathito 'œvatthaparṇavat
jagāma kaœyapaṃ daityaḥ paripraṣṭuṃ mahaujasam |
65 |
prahlāda uvāca |
65 |
tvaṃ vai dharmasya vijñātā daivasyehāsurasya ca
brāhmaṇasya mahāprājña dharmakṛcchram idaṃ œṛṇu |
66 |
yo vai praœnaṃ na vibrūyād vitathaṃ vāpi nirdiœet
ke vai tasya pare lokās tan mamācakṣva pṛcchataḥ |
67 |
kaœyapa uvāca |
67 |
jānan na vibruvan praœnaṃ kāmāt krodhāt tathā bhayāt
sahasraṃ vāruṇān pāœān ātmani pratimuñcati |
68 |
tasya saṃvatsare pūrṇe pāœa ekaḥ pramucyate
tasmāt satyaṃ tu vaktavyaṃ jānatā satyam añjasā |
69 |
viddho dharmo hy adharmeṇa sabhāṃ yatra prapadyate
na cāsya œalyaṃ kṛntanti viddhās tatra sabhāsadaḥ |
70 |
ardhaṃ harati vai œreṣṭhaḥ pādo bhavati kartṛṣu
pādaœ caiva sabhāsatsu ye na nindanti ninditam |
71 |
anenā bhavati œreṣṭho mucyante ca sabhāsadaḥ
eno gacchati kartāraṃ nindārho yatra nindyate |
72 |
vitathaṃ tu vadeyur ye dharmaṃ prahlāda pṛcchate
iṣṭāpūrtaṃ ca te ghnanti sapta caiva parāvarān |
73 |
hṛtasvasya hi yad duḥkhaṃ hataputrasya cāpi yat
ṛṇinaṃ prati yac caiva rājñā grastasya cāpi yat |
74 |
striyāḥ patyā vihīnāyāḥ sārthād bhraṣṭasya caiva yat
adhyūḍhāyāœ ca yad duḥkhaṃ sākṣibhir vihatasya ca |
75 |
etāni vai samāny āhur duḥkhāni tridaœeœvarāḥ
tāni sarvāṇi duḥkhāni prāpnoti vitathaṃ bruvan |
76 |
samakṣadarœanāt sākṣyaṃ œravaṇāc ceti dhāraṇāt
tasmāt satyaṃ bruvan sākṣī dharmārthābhyāṃ na hīyate |
77 |
vidura uvāca |
77 |
kaœyapasya vacaḥ œrutvā prahlādaḥ putram abravīt
œreyān sudhanvā tvatto vai mattaḥ œreyāṃs tathāṅgirāḥ |
78 |
mātā sudhanvanaœ cāpi œreyasī mātṛtas tava
virocana sudhanvāyaṃ prāṇānām īœvaras tava |
79 |
sudhanvovāca |
79 |
putrasnehaṃ parityajya yas tvaṃ dharme pratiṣṭhitaḥ
anujānāmi te putraṃ jīvatv eṣa œataṃ samāḥ |
80 |
vidura uvāca |
80 |
evaṃ vai paramaṃ dharmaṃ œrutvā sarve sabhāsadaḥ
yathāpraœnaṃ tu kṛṣṇāyā manyadhvaṃ tatra kiṃ param |
81 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
81 |
vidurasya vacaḥ œrutvā nocuḥ kiṃ cana pārthivāḥ
karṇo duḥœāsanaṃ tv āha kṛṣṇāṃ dāsīṃ gṛhān naya |
82 |
tāṃ vepamānāṃ savrīḍāṃ pralapantīṃ sma pāṇḍavān
duḥœāsanaḥ sabhāmadhye vicakarṣa tapasvinīm |