1 |
nārada uvāca |
1 |
purā devayuge rājann ādityo bhagavān divaḥ
āgacchan mānuṣaṃ lokaṃ didṛkṣur vigataklamaḥ |
2 |
caran mānuṣarūpeṇa sabhāṃ dṛṣṭvā svayaṃbhuvaḥ
sabhām akathayan mahyaṃ brāhmīṃ tattvena pāṇḍava |
3 |
aprameyaprabhāṃ divyāṃ mānasīṃ bharatarṣabha
anirdeœyāṃ prabhāvena sarvabhūtamanoramām |
4 |
œrutvā guṇān ahaṃ tasyāḥ sabhāyāḥ pāṇḍunandana
darœanepsus tathā rājann ādityam aham abruvam |
5 |
bhagavan draṣṭum icchāmi pitāmahasabhām aham
yena sā tapasā œakyā karmaṇā vāpi gopate |
6 |
auṣadhair vā tathā yuktair uta vā māyayā yayā
tan mamācakṣva bhagavan paœyeyaṃ tāṃ sabhāṃ katham |
7 |
tataḥ sa bhagavān sūryo mām upādāya vīryavān
agacchat tāṃ sabhāṃ brāhmīṃ vipāpāṃ vigataklamām |
8 |
evaṃrūpeti sā œakyā na nirdeṣṭuṃ janādhipa
kṣaṇena hi bibharty anyad anirdeœyaṃ vapus tathā |
9 |
na veda parimāṇaṃ vā saṃsthānaṃ vāpi bhārata
na ca rūpaṃ mayā tādṛg dṛṣṭapūrvaṃ kadā cana |
10 |
susukhā sā sabhā rājan na œītā na ca gharmadā
na kṣutpipāse na glāniṃ prāpya tāṃ prāpnuvanty uta |
11 |
nānārūpair iva kṛtā suvicitraiḥ subhāsvaraiḥ
stambhair na ca dhṛtā sā tu œāœvatī na ca sā kṣarā |
12 |
ati candraṃ ca sūryaṃ ca œikhinaṃ ca svayaṃprabhā
dīpyate nākapṛṣṭhasthā bhāsayantīva bhāskaram |
13 |
tasyāṃ sa bhagavān āste vidadhad devamāyayā
svayam eko 'niœaṃ rājaṃl lokāṃl lokapitāmahaḥ |
14 |
upatiṣṭhanti cāpy enaṃ prajānāṃ patayaḥ prabhum
dakṣaḥ pracetāḥ pulaho marīciḥ kaœyapas tathā |
15 |
bhṛgur atrir vasiṣṭhaœ ca gautamaœ ca tathāṅgirāḥ
mano 'ntarikṣaṃ vidyāœ ca vāyus tejo jalaṃ mahī |
16 |
œabdaḥ sparœas tathā rūpaṃ raso gandhaœ ca bhārata
prakṛtiœ ca vikāraœ ca yac cānyat kāraṇaṃ bhuvaḥ |
17 |
candramāḥ saha nakṣatrair ādityaœ ca gabhastimān
vāyavaḥ kratavaœ caiva saṃkalpaḥ prāṇa eva ca |
18 |
ete cānye ca bahavaḥ svayaṃbhuvam upasthitāḥ
artho dharmaœ ca kāmaœ ca harṣo dveṣas tapo damaḥ |
19 |
āyānti tasyāṃ sahitā gandharvāpsarasas tathā
viṃœatiḥ sapta caivānye lokapālāœ ca sarvaœaḥ |
20 |
œukro bṛhaspatiœ caiva budho 'ṅgāraka eva ca
œanaiœcaraœ ca rāhuœ ca grahāḥ sarve tathaiva ca |
21 |
mantro rathaṃtaraœ caiva harimān vasumān api
ādityāḥ sādhirājāno nānādvaṃdvair udāhṛtāḥ |
22 |
maruto viœvakarmā ca vasavaœ caiva bhārata
tathā pitṛgaṇāḥ sarve sarvāṇi ca havīṃṣy atha |
23 |
ṛgvedaḥ sāmavedaœ ca yajurvedaœ ca pāṇḍava
atharvavedaœ ca tathā parvāṇi ca viœāṃ pate |
24 |
itihāsopavedāœ ca vedāṅgāni ca sarvaœaḥ
grahā yajñāœ ca somaœ ca daivatāni ca sarvaœaḥ |
25 |
sāvitrī durgataraṇī vāṇī saptavidhā tathā
medhā dhṛtiḥ œrutiœ caiva prajñā buddhir yaœaḥ kṣamā |
26 |
sāmāni stutiœastrāṇi gāthāœ ca vividhās tathā
bhāṣyāṇi tarkayuktāni dehavanti viœāṃ pate |
27 |
kṣaṇā lavā muhūrtāœ ca divā rātris tathaiva ca
ardhamāsāœ ca māsāœ ca ṛtavaḥ ṣaṭ ca bhārata |
28 |
saṃvatsarāḥ pañcayugam ahorātrāœ caturvidhāḥ
kālacakraṃ ca yad divyaṃ nityam akṣayam avyayam |
29 |
aditir ditir danuœ caiva surasā vinatā irā
kālakā surabhir devī saramā cātha gautamī |
30 |
ādityā vasavo rudrā marutaœ cāœvināv api
viœvedevāœ ca sādhyāœ ca pitaraœ ca manojavāḥ |
31 |
rākṣasāœ ca piœācāœ ca dānavā guhyakās tathā
suparṇanāgapaœavaḥ pitāmaham upāsate |
32 |
devo nārāyaṇas tasyāṃ tathā devarṣayaœ ca ye
ṛṣayo vālakhilyāœ ca yonijāyonijās tathā |
33 |
yac ca kiṃ cit triloke 'smin dṛœyate sthāṇujaṅgamam
sarvaṃ tasyāṃ mayā dṛṣṭaṃ tad viddhi manujādhipa |
34 |
aṣṭāœītisahasrāṇi yatīnām ūrdhvaretasām
prajāvatāṃ ca pañcāœad ṛṣīṇām api pāṇḍava |
35 |
te sma tatra yathākāmaṃ dṛṣṭvā sarve divaukasaḥ
praṇamya œirasā tasmai pratiyānti yathāgatam |
36 |
atithīn āgatān devān daityān nāgān munīṃs tathā
yakṣān suparṇān kāleyān gandharvāpsarasas tathā |
37 |
mahābhāgān amitadhīr brahmā lokapitāmahaḥ
dayāvān sarvabhūteṣu yathārhaṃ pratipadyate |
38 |
pratigṛhya ca viœvātmā svayaṃbhūr amitaprabhaḥ
sāntvamānārthasaṃbhogair yunakti manujādhipa |
39 |
tathā tair upayātaiœ ca pratiyātaiœ ca bhārata
ākulā sā sabhā tāta bhavati sma sukhapradā |
40 |
sarvatejomayī divyā brahmarṣigaṇasevitā
brāhmyā œriyā dīpyamānā œuœubhe vigataklamā |
41 |
sā sabhā tādṛœī dṛṣṭā sarvalokeṣu durlabhā
sabheyaṃ rājaœārdūla manuṣyeṣu yathā tava |
42 |
etā mayā dṛṣṭapūrvāḥ sabhā deveṣu pāṇḍava
taveyaṃ mānuṣe loke sarvaœreṣṭhatamā sabhā |
43 |
yudhiṣṭhira uvāca |
43 |
prāyaœo rājalokas te kathito vadatāṃ vara
vaivasvatasabhāyāṃ tu yathā vadasi vai prabho |
44 |
varuṇasya sabhāyāṃ tu nāgās te kathitā vibho
daityendrāœ caiva bhūyiṣṭhāḥ saritaḥ sāgarās tathā |
45 |
tathā dhanapater yakṣā guhyakā rākṣasās tathā
gandharvāpsarasaœ caiva bhagavāṃœ ca vṛṣadhvajaḥ |
46 |
pitāmahasabhāyāṃ tu kathitās te maharṣayaḥ
sarvadevanikāyāœ ca sarvaœāstrāṇi caiva hi |
47 |
œatakratusabhāyāṃ tu devāḥ saṃkīrtitā mune
uddeœataœ ca gandharvā vividhāœ ca maharṣayaḥ |
48 |
eka eva tu rājarṣir hariœcandro mahāmune
kathitas te sabhānityo devendrasya mahātmanaḥ |
49 |
kiṃ karma tenācaritaṃ tapo vā niyatavratam
yenāsau saha œakreṇa spardhate sma mahāyaœāḥ |
50 |
pitṛlokagataœ cāpi tvayā vipra pitā mama
dṛṣṭaḥ pāṇḍur mahābhāgaḥ kathaṃ cāsi samāgataḥ |
51 |
kim uktavāṃœ ca bhagavann etad icchāmi veditum
tvattaḥ œrotum ahaṃ sarvaṃ paraṃ kautūhalaṃ hi me |
52 |
nārada uvāca |
52 |
yan māṃ pṛcchasi rājendra hariœcandraṃ prati prabho
tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi māhātmyaṃ tasya dhīmataḥ |
53 |
sa rājā balavān āsīt samrāṭ sarvamahīkṣitām
tasya sarve mahīpālāḥ œāsanāvanatāḥ sthitāḥ |
54 |
tenaikaṃ ratham āsthāya jaitraṃ hemavibhūṣitam
œastrapratāpena jitā dvīpāḥ sapta nareœvara |
55 |
sa vijitya mahīṃ sarvāṃ saœailavanakānanām
ājahāra mahārāja rājasūyaṃ mahākratum |
56 |
tasya sarve mahīpālā dhanāny ājahrur ājñayā
dvijānāṃ pariveṣṭāras tasmin yajñe ca te 'bhavan |
57 |
prādāc ca draviṇaṃ prītyā yājakānāṃ nareœvaraḥ
yathoktaṃ tatra tais tasmiṃs tataḥ pañcaguṇādhikam |
58 |
atarpayac ca vividhair vasubhir brāhmaṇāṃs tathā
prāsarpakāle saṃprāpte nānādigbhyaḥ samāgatān |
59 |
bhakṣyair bhojyaiœ ca vividhair yathākāmapuraskṛtaiḥ
ratnaughatarpitais tuṣṭair dvijaiœ ca samudāhṛtam
tejasvī ca yaœasvī ca nṛpebhyo 'bhyadhiko 'bhavat |
60 |
etasmāt kāraṇāt pārtha hariœcandro virājate
tebhyo rājasahasrebhyas tad viddhi bharatarṣabha |
61 |
samāpya ca hariœcandro mahāyajñaṃ pratāpavān
abhiṣiktaḥ sa œuœubhe sāmrājyena narādhipa |
62 |
ye cānye 'pi mahīpālā rājasūyaṃ mahākratum
yajante te mahendreṇa modante saha bhārata |
63 |
ye cāpi nidhanaṃ prāptāḥ saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ
te tatsadaḥ samāsādya modante bharatarṣabha |
64 |
tapasā ye ca tīvreṇa tyajantīha kalevaram
te 'pi tat sthānam āsādya œrīmanto bhānti nityaœaḥ |
65 |
pitā ca tvāha kaunteya pāṇḍuḥ kauravanandanaḥ
hariœcandre œriyaṃ dṛṣṭvā nṛpatau jātavismayaḥ |
66 |
samartho 'si mahīṃ jetuṃ bhrātaras te vaœe sthitāḥ
rājasūyaṃ kratuœreṣṭham āharasveti bhārata |
67 |
tasya tvaṃ puruṣavyāghra saṃkalpaṃ kuru pāṇḍava
gantāras te mahendrasya pūrvaiḥ saha salokatām |
68 |
bahuvighnaœ ca nṛpate kratur eṣa smṛto mahān
chidrāṇy atra hi vāñchanti yajñaghnā brahmarākṣasāḥ |
69 |
yuddhaṃ ca pṛṣṭhagamanaṃ pṛthivīkṣayakārakam
kiṃ cid eva nimittaṃ ca bhavaty atra kṣayāvaham |
70 |
etat saṃcintya rājendra yat kṣamaṃ tat samācara
apramattotthito nityaṃ cāturvarṇyasya rakṣaṇe
bhava edhasva modasva dānais tarpaya ca dvijān |
71 |
etat te vistareṇoktaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi
āpṛcche tvāṃ gamiṣyāmi dāœārhanagarīṃ prati |
72 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
72 |
evam ākhyāya pārthebhyo nārado janamejaya
jagāma tair vṛto rājann ṛṣibhir yaiḥ samāgataḥ |
73 |
gate tu nārade pārtho bhrātṛbhiḥ saha kaurava
rājasūyaṃ kratuœreṣṭhaṃ cintayām āsa bhārata |