1 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
1 |
uktavanto yadā vākyam asakṛt sarvavṛṣṇayaḥ
tato 'bravīd vāsudevo vākyaṃ dharmārthasaṃhitam |
2 |
nāvamānaṃ kulasyāsya guḍākeœaḥ prayuktavān
saṃmāno 'bhyadhikas tena prayukto 'yam asaṃœayam |
3 |
arthalubdhān na vaḥ pārtho manyate sātvatān sadā
svayaṃvaram anādhṛṣyaṃ manyate cāpi pāṇḍavaḥ |
4 |
pradānam api kanyāyāḥ paœuvat ko 'numaṃsyate
vikrayaṃ cāpy apatyasya kaḥ kuryāt puruṣo bhuvi |
5 |
etān doṣāṃœ ca kaunteyo dṛṣṭavān iti me matiḥ
ataḥ prasahya hṛtavān kanyāṃ dharmeṇa pāṇḍavaḥ |
6 |
ucitaœ caiva saṃbandhaḥ subhadrā ca yaœasvinī
eṣa cāpīdṛœaḥ pārthaḥ prasahya hṛtavān iti |
7 |
bharatasyānvaye jātaṃ œaṃtanoœ ca mahātmanaḥ
kuntibhojātmajāputraṃ ko bubhūṣeta nārjunam |
8 |
na ca paœyāmi yaḥ pārthaṃ vikrameṇa parājayet
api sarveṣu lokeṣu sendrarudreṣu māriṣa |
9 |
sa ca nāma rathas tādṛṅ madīyās te ca vājinaḥ
yoddhā pārthaœ ca œīghrāstraḥ ko nu tena samo bhavet |
10 |
tam anudrutya sāntvena parameṇa dhanaṃjayam
nivartayadhvaṃ saṃhṛṣṭā mamaiṣā paramā matiḥ |
11 |
yadi nirjitya vaḥ pārtho balād gacchet svakaṃ puram
praṇaœyed vo yaœaḥ sadyo na tu sāntve parājayaḥ |
12 |
tac chrutvā vāsudevasya tathā cakrur janādhipa
nivṛttaœ cārjunas tatra vivāhaṃ kṛtavāṃs tataḥ |
13 |
uṣitvā tatra kaunteyaḥ saṃvatsaraparāḥ kṣapāḥ
puṣkareṣu tataḥ œiṣṭaṃ kālaṃ vartitavān prabhuḥ
pūrṇe tu dvādaœe varṣe khāṇḍavaprastham āviœat |
14 |
abhigamya sa rājānaṃ vinayena samāhitaḥ
abhyarcya brāhmaṇān pārtho draupadīm abhijagmivān |
15 |
taṃ draupadī pratyuvāca praṇayāt kurunandanam
tatraiva gaccha kaunteya yatra sā sātvatātmajā
subaddhasyāpi bhārasya pūrvabandhaḥ œlathāyate |
16 |
tathā bahuvidhaṃ kṛṣṇāṃ vilapantīṃ dhanaṃjayaḥ
sāntvayām āsa bhūyaœ ca kṣamayām āsa cāsakṛt |
17 |
subhadrāṃ tvaramāṇaœ ca raktakauœeyavāsasam
pārthaḥ prasthāpayām āsa kṛtvā gopālikāvapuḥ |
18 |
sādhikaṃ tena rūpeṇa œobhamānā yaœasvinī
bhavanaṃ œreṣṭham āsādya vīrapatnī varāṅganā
vavande pṛthutāmrākṣī pṛthāṃ bhadrā yaœasvinī |
19 |
tato 'bhigamya tvaritā pūrṇendusadṛœānanā
vavande draupadīṃ bhadrā preṣyāham iti cābravīt |
20 |
pratyutthāya ca tāṃ kṛṣṇā svasāraṃ mādhavasya tām
sasvaje cāvadat prītā niḥsapatno 'stu te patiḥ
tathaiva muditā bhadrā tām uvācaivam astv iti |
21 |
tatas te hṛṣṭamanasaḥ pāṇḍaveyā mahārathāḥ
kuntī ca paramaprītā babhūva janamejaya |
22 |
œrutvā tu puṇḍarīkākṣaḥ saṃprāptaṃ svapurottamam
arjunaṃ pāṇḍavaœreṣṭham indraprasthagataṃ tadā |
23 |
ājagāma viœuddhātmā saha rāmeṇa keœavaḥ
vṛṣṇyandhakamahāmātraiḥ saha vīrair mahārathaiḥ |
24 |
bhrātṛbhiœ ca kumāraiœ ca yodhaiœ ca œataœo vṛtaḥ
sainyena mahatā œaurir abhiguptaḥ paraṃtapaḥ |
25 |
tatra dānapatir dhīmān ājagāma mahāyaœāḥ
akrūro vṛṣṇivīrāṇāṃ senāpatir ariṃdamaḥ |
26 |
anādhṛṣṭir mahātejā uddhavaœ ca mahāyaœāḥ
sākṣād bṛhaspateḥ œiṣyo mahābuddhir mahāyaœāḥ |
27 |
satyakaḥ sātyakiœ caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ
pradyumnaœ caiva sāmbaœ ca niœaṭhaḥ œaṅkur eva ca |
28 |
cārudeṣṇaœ ca vikrānto jhillī vipṛthur eva ca
sāraṇaœ ca mahābāhur gadaœ ca viduṣāṃ varaḥ |
29 |
ete cānye ca bahavo vṛṣṇibhojāndhakās tathā
ājagmuḥ khāṇḍavaprastham ādāya haraṇaṃ bahu |
30 |
tato yudhiṣṭhiro rājā œrutvā mādhavam āgatam
pratigrahārthaṃ kṛṣṇasya yamau prāsthāpayat tadā |
31 |
tābhyāṃ pratigṛhītaṃ tad vṛṣṇicakraṃ samṛddhimat
viveœa khāṇḍavaprasthaṃ patākādhvajaœobhitam |
32 |
siktasaṃmṛṣṭapanthānaṃ puṣpaprakaraœobhitam
candanasya rasaiḥ œītaiḥ puṇyagandhair niṣevitam |
33 |
dahyatāguruṇā caiva deœe deœe sugandhinā
susaṃmṛṣṭajanākīrṇaṃ vaṇigbhir upaœobhitam |
34 |
pratipede mahābāhuḥ saha rāmeṇa keœavaḥ
vṛṣṇyandhakamahābhojaiḥ saṃvṛtaḥ puruṣottamaḥ |
35 |
saṃpūjyamānaḥ pauraiœ ca brāhmaṇaiœ ca sahasraœaḥ
viveœa bhavanaṃ rājñaḥ puraṃdaragṛhopamam |
36 |
yudhiṣṭhiras tu rāmeṇa samāgacchad yathāvidhi
mūrdhni keœavam āghrāya paryaṣvajata bāhunā |
37 |
taṃ prīyamāṇaṃ kṛṣṇas tu vinayenābhyapūjayat
bhīmaṃ ca puruṣavyāghraṃ vidhivat pratyapūjayat |
38 |
tāṃœ ca vṛṣṇyandhakaœreṣṭhān dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
pratijagrāha satkārair yathāvidhi yathopagam |
39 |
guruvat pūjayām āsa kāṃœ cit kāṃœ cid vayasyavat
kāṃœ cid abhyavadat premṇā kaiœ cid apy abhivāditaḥ |
40 |
tato dadau vāsudevo janyārthe dhanam uttamam
haraṇaṃ vai subhadrāyā jñātideyaṃ mahāyaœāḥ |
41 |
rathānāṃ kāñcanāṅgānāṃ kiṅkiṇījālamālinām
caturyujām upetānāṃ sūtaiḥ kuœalasaṃmataiḥ
sahasraṃ pradadau kṛṣṇo gavām ayutam eva ca |
42 |
œrīmān māthuradeœyānāṃ dogdhrīṇāṃ puṇyavarcasām
vaḍavānāṃ ca œubhrāṇāṃ candrāṃœusamavarcasām
dadau janārdanaḥ prītyā sahasraṃ hemabhūṣaṇam |
43 |
tathaivāœvatarīṇāṃ ca dāntānāṃ vātaraṃhasām
œatāny añjanakeœīnāṃ œvetānāṃ pañca pañca ca |
44 |
snāpanotsādane caiva suyuktaṃ vayasānvitam
strīṇāṃ sahasraṃ gaurīṇāṃ suveṣāṇāṃ suvarcasām |
45 |
suvarṇaœatakaṇṭhīnām arogāṇāṃ suvāsasām
paricaryāsu dakṣāṇāṃ pradadau puṣkarekṣaṇaḥ |
46 |
kṛtākṛtasya mukhyasya kanakasyāgnivarcasaḥ
manuṣyabhārān dāœārho dadau daœa janārdanaḥ |
47 |
gajānāṃ tu prabhinnānāṃ tridhā prasravatāṃ madam
girikūṭanikāœānāṃ samareṣv anivartinām |
48 |
kḷptānāṃ paṭughaṇṭānāṃ varāṇāṃ hemamālinām
hastyārohair upetānāṃ sahasraṃ sāhasapriyaḥ |
49 |
rāmaḥ pādagrāhaṇikaṃ dadau pārthāya lāṅgalī
prīyamāṇo haladharaḥ saṃbandhaprītim āvahan |
50 |
sa mahādhanaratnaugho vastrakambalaphenavān
mahāgajamahāgrāhaḥ patākāœaivalākulaḥ |
51 |
pāṇḍusāgaram āviddhaḥ praviveœa mahānadaḥ
pūrṇam āpūrayaṃs teṣāṃ dviṣac chokāvaho 'bhavat |
52 |
pratijagrāha tat sarvaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ
pūjayām āsa tāṃœ caiva vṛṣṇyandhakamahārathān |
53 |
te sametā mahātmānaḥ kuruvṛṣṇyandhakottamāḥ
vijahrur amarāvāse narāḥ sukṛtino yathā |
54 |
tatra tatra mahāpānair utkṛṣṭatalanāditaiḥ
yathāyogaṃ yathāprīti vijahruḥ kuruvṛṣṇayaḥ |
55 |
evam uttamavīryās te vihṛtya divasān bahūn
pūjitāḥ kurubhir jagmuḥ punar dvāravatīṃ purīm |
56 |
rāmaṃ puraskṛtya yayur vṛṣṇyandhakamahārathāḥ
ratnāny ādāya œubhrāṇi dattāni kurusattamaiḥ |
57 |
vāsudevas tu pārthena tatraiva saha bhārata
uvāsa nagare ramye œakraprasthe mahāmanāḥ
vyacarad yamunākūle pārthena saha bhārata |
58 |
tataḥ subhadrā saubhadraṃ keœavasya priyā svasā
jayantam iva paulomī dyutimantam ajījanat |
59 |
dīrghabāhuṃ mahāsattvam ṛṣabhākṣam ariṃdamam
subhadrā suṣuve vīram abhimanyuṃ nararṣabham |
60 |
abhīœ ca manyumāṃœ caiva tatas tam arimardanam
abhimanyum iti prāhur ārjuniṃ puruṣarṣabham |
61 |
sa sātvatyām atirathaḥ saṃbabhūva dhanaṃjayāt
makhe nirmathyamānād vā œamīgarbhād dhutāœanaḥ |
62 |
yasmiñ jāte mahābāhuḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ
ayutaṃ gā dvijātibhyaḥ prādān niṣkāṃœ ca tāvataḥ |
63 |
dayito vāsudevasya bālyāt prabhṛti cābhavat
pitṝṇāṃ caiva sarveṣāṃ prajānām iva candramāḥ |
64 |
janmaprabhṛti kṛṣṇaœ ca cakre tasya kriyāḥ œubhāḥ
sa cāpi vavṛdhe bālaḥ œuklapakṣe yathā œaœī |
65 |
catuṣpādaṃ daœavidhaṃ dhanurvedam ariṃdamaḥ
arjunād veda vedajñāt sakalaṃ divyamānuṣam |
66 |
vijñāneṣv api cāstrāṇāṃ sauṣṭhave ca mahābalaḥ
kriyāsv api ca sarvāsu viœeṣān abhyaœikṣayat |
67 |
āgame ca prayoge ca cakre tulyam ivātmanaḥ
tutoṣa putraṃ saubhadraṃ prekṣamāṇo dhanaṃjayaḥ |
68 |
sarvasaṃhananopetaṃ sarvalakṣaṇalakṣitam
durdharṣam ṛṣabhaskandhaṃ vyāttānanam ivoragam |
69 |
siṃhadarpaṃ maheṣvāsaṃ mattamātaṅgavikramam
meghadundubhinirghoṣaṃ pūrṇacandranibhānanam |
70 |
kṛṣṇasya sadṛœaṃ œaurye vīrye rūpe tathākṛtau
dadarœa putraṃ bībhatsur maghavān iva taṃ yathā |
71 |
pāñcāly api ca pañcabhyaḥ patibhyaḥ œubhalakṣaṇā
lebhe pañca sutān vīrāñ œubhān pañcācalān iva |
72 |
yudhiṣṭhirāt prativindhyaṃ sutasomaṃ vṛkodarāt
arjunāc chrutakarmāṇaṃ œatānīkaṃ ca nākulim |
73 |
sahadevāc chrutasenam etān pañca mahārathān
pāñcālī suṣuve vīrān ādityān aditir yathā |
74 |
œāstrataḥ prativindhyaṃ tam ūcur viprā yudhiṣṭhiram
parapraharaṇajñāne prativindhyo bhavatv ayam |
75 |
sute somasahasre tu somārkasamatejasam
sutasomaṃ maheṣvāsaṃ suṣuve bhīmasenataḥ |
76 |
œrutaṃ karma mahat kṛtvā nivṛttena kirīṭinā
jātaḥ putras tavety evaṃ œrutakarmā tato 'bhavat |
77 |
œatānīkasya rājarṣeḥ kauravyaḥ kurunandanaḥ
cakre putraṃ sanāmānaṃ nakulaḥ kīrtivardhanam |
78 |
tatas tv ajījanat kṛṣṇā nakṣatre vahnidaivate
sahadevāt sutaṃ tasmāc chrutaseneti taṃ viduḥ |
79 |
ekavarṣāntarās tv eva draupadeyā yaœasvinaḥ
anvajāyanta rājendra parasparahite ratāḥ |
80 |
jātakarmāṇy ānupūrvyāc cūḍopanayanāni ca
cakāra vidhivad dhaumyas teṣāṃ bharatasattama |
81 |
kṛtvā ca vedādhyayanaṃ tataḥ sucaritavratāḥ
jagṛhuḥ sarvam iṣvastram arjunād divyamānuṣam |
82 |
devagarbhopamaiḥ putrair vyūḍhoraskair mahābalaiḥ
anvitā rājaœārdūla pāṇḍavā mudam āpnuvan |