1 |
gandharva uvāca |
1 |
kalmāṣapāda ity asmiṃl loke rājā babhūva ha
ikṣvākuvaṃœajaḥ pārtha tejasāsadṛœo bhuvi |
2 |
sa kadā cid vanaṃ rājā mṛgayāṃ niryayau purāt
mṛgān vidhyan varāhāṃœ ca cacāra ripumardanaḥ |
3 |
sa tu rājā mahātmānaṃ vāsiṣṭham ṛṣisattamam
tṛṣārtaœ ca kṣudhārtaœ ca ekāyanagataḥ pathi |
4 |
apaœyad ajitaḥ saṃkhye muniṃ pratimukhāgatam
œaktiṃ nāma mahābhāgaṃ vasiṣṭhakulanandanam
jyeṣṭhaṃ putraœatāt putraṃ vasiṣṭhasya mahātmanaḥ |
5 |
apagaccha patho 'smākam ity evaṃ pārthivo 'bravīt
tathā ṛṣir uvācainaṃ sāntvayañ œlakṣṇayā girā |
6 |
ṛṣis tu nāpacakrāma tasmin dharmapathe sthitaḥ
nāpi rājā muner mānāt krodhāc cāpi jagāma ha |
7 |
amuñcantaṃ tu panthānaṃ tam ṛṣiṃ nṛpasattamaḥ
jaghāna kaœayā mohāt tadā rākṣasavan munim |
8 |
kaœāprahārābhihatas tataḥ sa munisattamaḥ
taṃ œaœāpa nṛpaœreṣṭhaṃ vāsiṣṭhaḥ krodhamūrcchitaḥ |
9 |
haṃsi rākṣasavad yasmād rājāpasada tāpasam
tasmāt tvam adya prabhṛti puruṣādo bhaviṣyasi |
10 |
manuṣyapiœite saktaœ cariṣyasi mahīm imām
gaccha rājādhamety uktaḥ œaktinā vīryaœaktinā |
11 |
tato yājyanimittaṃ tu viœvāmitravasiṣṭhayoḥ
vairam āsīt tadā taṃ tu viœvāmitro 'nvapadyata |
12 |
tayor vivadator evaṃ samīpam upacakrame
ṛṣir ugratapāḥ pārtha viœvāmitraḥ pratāpavān |
13 |
tataḥ sa bubudhe paœcāt tam ṛṣiṃ nṛpasattamaḥ
ṛṣeḥ putraṃ vasiṣṭhasya vasiṣṭham iva tejasā |
14 |
antardhāya tadātmānaṃ viœvāmitro 'pi bhārata
tāv ubhāv upacakrāma cikīrṣann ātmanaḥ priyam |
15 |
sa tu œaptas tadā tena œaktinā vai nṛpottamaḥ
jagāma œaraṇaṃ œaktiṃ prasādayitum arhayan |
16 |
tasya bhāvaṃ viditvā sa nṛpateḥ kurunandana
viœvāmitras tato rakṣa ādideœa nṛpaṃ prati |
17 |
sa œāpāt tasya viprarṣer viœvāmitrasya cājñayā
rākṣasaḥ kiṃkaro nāma viveœa nṛpatiṃ tadā |
18 |
rakṣasā tu gṛhītaṃ taṃ viditvā sa munis tadā
viœvāmitro 'py apakrāmat tasmād deœād ariṃdama |
19 |
tataḥ sa nṛpatir vidvān rakṣann ātmānam ātmanā
balavat pīḍyamāno 'pi rakṣasāntargatena ha |
20 |
dadarœa taṃ dvijaḥ kaœ cid rājānaṃ prasthitaṃ punaḥ
yayāce kṣudhitaœ cainaṃ samāṃsaṃ bhojanaṃ tadā |
21 |
tam uvācātha rājarṣir dvijaṃ mitrasahas tadā
āssva brahmaṃs tvam atraiva muhūrtam iti sāntvayan |
22 |
nivṛttaḥ pratidāsyāmi bhojanaṃ te yathepsitam
ity uktvā prayayau rājā tasthau ca dvijasattamaḥ |
23 |
antargataṃ tu tad rājñas tadā brāhmaṇabhāṣitam
so 'ntaḥpuraṃ praviœyātha saṃviveœa narādhipaḥ |
24 |
tato 'rdharātra utthāya sūdam ānāyya satvaram
uvāca rājā saṃsmṛtya brāhmaṇasya pratiœrutam |
25 |
gacchāmuṣminn asau deœe brāhmaṇo māṃ pratīkṣate
annārthī tvaṃ tam annena samāṃsenopapādaya |
26 |
evam uktas tadā sūdaḥ so 'nāsādyāmiṣaṃ kva cit
nivedayām āsa tadā tasmai rājñe vyathānvitaḥ |
27 |
rājā tu rakṣasāviṣṭaḥ sūdam āha gatavyathaḥ
apy enaṃ naramāṃsena bhojayeti punaḥ punaḥ |
28 |
tathety uktvā tataḥ sūdaḥ saṃsthānaṃ vadhyaghātinām
gatvā jahāra tvarito naramāṃsam apetabhīḥ |
29 |
sa tat saṃskṛtya vidhivad annopahitam āœu vai
tasmai prādād brāhmaṇāya kṣudhitāya tapasvine |
30 |
sa siddhacakṣuṣā dṛṣṭvā tadannaṃ dvijasattamaḥ
abhojyam idam ity āha krodhaparyākulekṣaṇaḥ |
31 |
yasmād abhojyam annaṃ me dadāti sa narādhipaḥ
tasmāt tasyaiva mūḍhasya bhaviṣyaty atra lolupā |
32 |
sakto mānuṣamāṃseṣu yathoktaḥ œaktinā purā
udvejanīyo bhūtānāṃ cariṣyati mahīm imām |
33 |
dvir anuvyāhṛte rājñaḥ sa œāpo balavān abhūt
rakṣobalasamāviṣṭo visaṃjñaœ cābhavat tadā |
34 |
tataḥ sa nṛpatiœreṣṭho rākṣasopahatendriyaḥ
uvāca œaktiṃ taṃ dṛṣṭvā nacirād iva bhārata |
35 |
yasmād asadṛœaḥ œāpaḥ prayukto 'yaṃ tvayā mayi
tasmāt tvattaḥ pravartiṣye khādituṃ mānuṣān aham |
36 |
evam uktvā tataḥ sadyas taṃ prāṇair viprayujya saḥ
œaktinaṃ bhakṣayām āsa vyāghraḥ paœum ivepsitam |
37 |
œaktinaṃ tu hataṃ dṛṣṭvā viœvāmitras tataḥ punaḥ
vasiṣṭhasyaiva putreṣu tad rakṣaḥ saṃdideœa ha |
38 |
sa tāñ œatāvarān putrān vasiṣṭhasya mahātmanaḥ
bhakṣayām āsa saṃkruddhaḥ siṃhaḥ kṣudramṛgān iva |
39 |
vasiṣṭho ghātitāñ œrutvā viœvāmitreṇa tān sutān
dhārayām āsa taṃ œokaṃ mahādrir iva medinīm |
40 |
cakre cātmavināœāya buddhiṃ sa munisattamaḥ
na tv eva kuœikocchedaṃ mene matimatāṃ varaḥ |
41 |
sa merukūṭād ātmānaṃ mumoca bhagavān ṛṣiḥ
œiras tasya œilāyāṃ ca tūlarāœāv ivāpatat |
42 |
na mamāra ca pātena sa yadā tena pāṇḍava
tadāgnim iddhvā bhagavān saṃviveœa mahāvane |
43 |
taṃ tadā susamiddho 'pi na dadāha hutāœanaḥ
dīpyamāno 'py amitraghna œīto 'gnir abhavat tataḥ |
44 |
sa samudram abhipretya œokāviṣṭo mahāmuniḥ
baddhvā kaṇṭhe œilāṃ gurvīṃ nipapāta tadambhasi |
45 |
sa samudrormivegena sthale nyasto mahāmuniḥ
jagāma sa tataḥ khinnaḥ punar evāœramaṃ prati |