1 |
janamejaya uvāca |
1 |
ekacakrāṃ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ
ataḥ paraṃ dvijaœreṣṭha kim akurvata pāṇḍavāḥ |
2 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
2 |
ekacakrāṃ gatās te tu kuntīputrā mahārathāḥ
ūṣur nāticiraṃ kālaṃ brāhmaṇasya niveœane |
3 |
ramaṇīyāni paœyanto vanāni vividhāni ca
pārthivān api coddeœān saritaœ ca sarāṃsi ca |
4 |
cerur bhaikṣaṃ tadā te tu sarva eva viœāṃ pate
babhūvur nāgarāṇāṃ ca svair guṇaiḥ priyadarœanāḥ |
5 |
nivedayanti sma ca te bhaikṣaṃ kuntyāḥ sadā niœi
tayā vibhaktān bhāgāṃs te bhuñjate sma pṛthak pṛthak |
6 |
ardhaṃ te bhuñjate vīrāḥ saha mātrā paraṃtapāḥ
ardhaṃ bhaikṣasya sarvasya bhīmo bhuṅkte mahābalaḥ |
7 |
tathā tu teṣāṃ vasatāṃ tatra rājan mahātmanām
aticakrāma sumahān kālo 'tha bharatarṣabha |
8 |
tataḥ kadā cid bhaikṣāya gatās te bharatarṣabhāḥ
saṃgatyā bhīmasenas tu tatrāste pṛthayā saha |
9 |
athārtijaṃ mahāœabdaṃ brāhmaṇasya niveœane
bhṛœam utpatitaṃ ghoraṃ kuntī œuœrāva bhārata |
10 |
rorūyamāṇāṃs tān sarvān paridevayataœ ca sā
kāruṇyāt sādhubhāvāc ca devī rājan na cakṣame |
11 |
mathyamāneva duḥkhena hṛdayena pṛthā tataḥ
uvāca bhīmaṃ kalyāṇī kṛpānvitam idaṃ vacaḥ |
12 |
vasāmaḥ susukhaṃ putra brāhmaṇasya niveœane
ajñātā dhārtarāṣṭrāṇāṃ satkṛtā vītamanyavaḥ |
13 |
sā cintaye sadā putra brāhmaṇasyāsya kiṃ nv aham
priyaṃ kuryām iti gṛhe yat kuryur uṣitāḥ sukham |
14 |
etāvān puruṣas tāta kṛtaṃ yasmin na naœyati
yāvac ca kuryād anyo 'sya kuryād abhyadhikaṃ tataḥ |
15 |
tad idaṃ brāhmaṇasyāsya duḥkham āpatitaṃ dhruvam
tatrāsya yadi sāhāyyaṃ kuryāma sukṛtaṃ bhavet |
16 |
bhīma uvāca |
16 |
jñāyatām asya yad duḥkhaṃ yataœ caiva samutthitam
vidite vyavasiṣyāmi yady api syāt suduṣkaram |
17 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
17 |
tathā hi kathayantau tau bhūyaḥ œuœruvatuḥ svanam
ārtijaṃ tasya viprasya sabhāryasya viœāṃ pate |
18 |
antaḥpuraṃ tatas tasya brāhmaṇasya mahātmanaḥ
viveœa kuntī tvaritā baddhavatseva saurabhī |
19 |
tatas taṃ brāhmaṇaṃ tatra bhāryayā ca sutena ca
duhitrā caiva sahitaṃ dadarœa vikṛtānanam |
20 |
brāhmaṇa uvāca |
20 |
dhig idaṃ jīvitaṃ loke 'nalasāram anarthakam
duḥkhamūlaṃ parādhīnaṃ bhṛœam apriyabhāgi ca |
21 |
jīvite paramaṃ duḥkhaṃ jīvite paramo jvaraḥ
jīvite vartamānasya dvandvānām āgamo dhruvaḥ |
22 |
ekātmāpi hi dharmārthau kāmaṃ ca na niṣevate
etaiœ ca viprayogo 'pi duḥkhaṃ paramakaṃ matam |
23 |
āhuḥ ke cit paraṃ mokṣaṃ sa ca nāsti kathaṃ cana
arthaprāptau ca narakaḥ kṛtsna evopapadyate |
24 |
arthepsutā paraṃ duḥkham arthaprāptau tato 'dhikam
jātasnehasya cārtheṣu viprayoge mahattaram |
25 |
na hi yogaṃ prapaœyāmi yena mucyeyam āpadaḥ
putradāreṇa vā sārdhaṃ prādraveyām anāmayam |
26 |
yatitaṃ vai mayā pūrvaṃ yathā tvaṃ vettha brāhmaṇi
yataḥ kṣemaṃ tato gantuṃ tvayā tu mama na œrutam |
27 |
iha jātā vivṛddhāsmi pitā ceha mameti ca
uktavaty asi durmedhe yācyamānā mayāsakṛt |
28 |
svargato hi pitā vṛddhas tathā mātā ciraṃ tava
bāndhavā bhūtapūrvāœ ca tatra vāse tu kā ratiḥ |
29 |
so 'yaṃ te bandhukāmāyā aœṛṇvantyā vaco mama
bandhupraṇāœaḥ saṃprāpto bhṛœaṃ duḥkhakaro mama |
30 |
athavā madvināœo 'yaṃ na hi œakṣyāmi kaṃ cana
parityaktum ahaṃ bandhuṃ svayaṃ jīvan nṛœaṃsavat |
31 |
sahadharmacarīṃ dāntāṃ nityaṃ mātṛsamāṃ mama
sakhāyaṃ vihitāṃ devair nityaṃ paramikāṃ gatim |
32 |
mātrā pitrā ca vihitāṃ sadā gārhasthyabhāginīm
varayitvā yathānyāyaṃ mantravat pariṇīya ca |
33 |
kulīnāṃ œīlasaṃpannām apatyajananīṃ mama
tvām ahaṃ jīvitasyārthe sādhvīm anapakāriṇīm
parityaktuṃ na œakṣyāmi bhāryāṃ nityam anuvratām |
34 |
kuta eva parityaktuṃ sutāṃ œakṣyāmy ahaṃ svayam
bālām aprāptavayasam ajātavyañjanākṛtim |
35 |
bhartur arthāya nikṣiptāṃ nyāsaṃ dhātrā mahātmanā
yasyāṃ dauhitrajāṃl lokān āœaṃse pitṛbhiḥ saha
svayam utpādya tāṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe |
36 |
manyante ke cid adhikaṃ snehaṃ putre pitur narāḥ
kanyāyāṃ naiva tu punar mama tulyāv ubhau matau |
37 |
yasmiṃl lokāḥ prasūtiœ ca sthitā nityam atho sukham
apāpāṃ tām ahaṃ bālāṃ katham utsraṣṭum utsahe |
38 |
ātmānam api cotsṛjya tapsye pretavaœaṃ gataḥ
tyaktā hy ete mayā vyaktaṃ neha œakṣyanti jīvitum |
39 |
eṣāṃ cānyatamatyāgo nṛœaṃso garhito budhaiḥ
ātmatyāge kṛte ceme mariṣyanti mayā vinā |
40 |
sa kṛcchrām aham āpanno na œaktas tartum āpadam
aho dhik kāṃ gatiṃ tv adya gamiṣyāmi sabāndhavaḥ
sarvaiḥ saha mṛtaṃ œreyo na tu me jīvitaṃ kṣamam |