1 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
1 |
taṃ vyatītam atikramya rājā svam iva bāndhavam
sabhāryaḥ œokaduḥkhārtaḥ paryadevayad āturaḥ |
2 |
pāṇḍur uvāca |
2 |
satām api kule jātāḥ karmaṇā bata durgatim
prāpnuvanty akṛtātmānaḥ kāmajālavimohitāḥ |
3 |
œaœvad dharmātmanā jāto bāla eva pitā mama
jīvitāntam anuprāptaḥ kāmātmaiveti naḥ œrutam |
4 |
tasya kāmātmanaḥ kṣetre rājñaḥ saṃyatavāg ṛṣiḥ
kṛṣṇadvaipāyanaḥ sākṣād bhagavān mām ajījanat |
5 |
tasyādya vyasane buddhiḥ saṃjāteyaṃ mamādhamā
tyaktasya devair anayān mṛgayāyāṃ durātmanaḥ |
6 |
mokṣam eva vyavasyāmi bandho hi vyasanaṃ mahat
suvṛttim anuvartiṣye tām ahaṃ pitur avyayām
atīva tapasātmānaṃ yojayiṣyāmy asaṃœayam |
7 |
tasmād eko 'ham ekāham ekaikasmin vanaspatau
caran bhaikṣaṃ munir muṇḍaœ cariṣyāmi mahīm imām |
8 |
pāṃsunā samavacchannaḥ œūnyāgārapratiœrayaḥ
vṛkṣamūlaniketo vā tyaktasarvapriyāpriyaḥ |
9 |
na œocan na prahṛṣyaṃœ ca tulyanindātmasaṃstutiḥ
nirāœīr nirnamaskāro nirdvandvo niṣparigrahaḥ |
10 |
na cāpy avahasan kaṃ cin na kurvan bhrukuṭīṃ kva cit
prasannavadano nityaṃ sarvabhūtahite rataḥ |
11 |
jaṅgamājaṅgamaṃ sarvam avihiṃsaṃœ caturvidham
svāsu prajāsv iva sadā samaḥ prāṇabhṛtāṃ prati |
12 |
ekakālaṃ caran bhaikṣaṃ kulāni dve ca pañca ca
asaṃbhave vā bhaikṣasya carann anaœanāny api |
13 |
alpam alpaṃ yathābhojyaṃ pūrvalābhena jātu cit
nityaṃ nāticaraṃl lābhe alābhe sapta pūrayan |
14 |
vāsyaikaṃ takṣato bāhuṃ candanenaikam ukṣataḥ
nākalyāṇaṃ na kalyāṇaṃ pradhyāyann ubhayos tayoḥ |
15 |
na jijīviṣuvat kiṃ cin na mumūrṣuvad ācaran
maraṇaṃ jīvitaṃ caiva nābhinandan na ca dviṣan |
16 |
yāḥ kāœ cij jīvatā œakyāḥ kartum abhyudayakriyāḥ
tāḥ sarvāḥ samatikramya nimeṣādiṣv avasthitaḥ |
17 |
tāsu sarvāsv avasthāsu tyaktasarvendriyakriyaḥ
saṃparityaktadharmātmā sunirṇiktātmakalmaṣaḥ |
18 |
nirmuktaḥ sarvapāpebhyo vyatītaḥ sarvavāgurāḥ
na vaœe kasya cit tiṣṭhan sadharmā mātariœvanaḥ |
19 |
etayā satataṃ vṛttyā carann evaṃprakārayā
dehaṃ saṃdhārayiṣyāmi nirbhayaṃ mārgam āsthitaḥ |
20 |
nāhaṃ œvācarite mārge avīryakṛpaṇocite
svadharmāt satatāpete rameyaṃ vīryavarjitaḥ |
21 |
satkṛto 'saktṛto vāpi yo 'nyāṃ kṛpaṇacakṣuṣā
upaiti vṛttiṃ kāmātmā sa œunāṃ vartate pathi |
22 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
22 |
evam uktvā suduḥkhārto niḥœvāsaparamo nṛpaḥ
avekṣamāṇaḥ kuntīṃ ca mādrīṃ ca samabhāṣata |
23 |
kausalyā viduraḥ kṣattā rājā ca saha bandhubhiḥ
āryā satyavatī bhīṣmas te ca rājapurohitāḥ |
24 |
brāhmaṇāœ ca mahātmānaḥ somapāḥ saṃœitavratāḥ
pauravṛddhāœ ca ye tatra nivasanty asmadāœrayāḥ
prasādya sarve vaktavyāḥ pāṇḍuḥ pravrajito vanam |
25 |
niœamya vacanaṃ bhartur vanavāse dhṛtātmanaḥ
tatsamaṃ vacanaṃ kuntī mādrī ca samabhāṣatām |
26 |
anye 'pi hy āœramāḥ santi ye œakyā bharatarṣabha
āvābhyāṃ dharmapatnībhyāṃ saha taptvā tapo mahat
tvam eva bhavitā sārthaḥ svargasyāpi na saṃœayaḥ |
27 |
praṇidhāyendriyagrāmaṃ bhartṛlokaparāyaṇe
tyaktakāmasukhe hy āvāṃ tapsyāvo vipulaṃ tapaḥ |
28 |
yadi āvāṃ mahāprājña tyakṣyasi tvaṃ viœāṃ pate
adyaivāvāṃ prahāsyāvo jītivaṃ nātra saṃœayaḥ |
29 |
pāṇḍur uvāca |
29 |
yadi vyavasitaṃ hy etad yuvayor dharmasaṃhitam
svavṛttim anuvartiṣye tām ahaṃ pitur avyayām |
30 |
tyaktagrāmyasukhācāras tapyamāno mahat tapaḥ
valkalī phalamūlāœī cariṣyāmi mahāvane |
31 |
agniṃ juhvann ubhau kālāv ubhau kālāv upaspṛœan
kṛœaḥ parimitāhāraœ cīracarmajaṭādharaḥ |
32 |
œītavātātapasahaḥ kṣutpipāsāœramānvitaḥ
tapasā duœcareṇedaṃ œarīram upaœoṣayan |
33 |
ekāntaœīlī vimṛœan pakvāpakvena vartayan
pitṝn devāṃœ ca vanyena vāgbhir adbhiœ ca tarpayan |
34 |
vānaprasthajanasyāpi darœanaṃ kulavāsinām
nāpriyāṇy ācarañ jātu kiṃ punar grāmavāsinām |
35 |
evam āraṇyaœāstrāṇām ugram ugrataraṃ vidhim
kāṅkṣamāṇo 'ham āsiṣye dehasyāsya samāpanāt |
36 |
vaiœaṃpāyana uvāca |
36 |
ity evam uktvā bhārye te rājā kauravavaṃœajaḥ
tataœ cūḍāmaṇiṃ niṣkam aṅgade kuṇḍalāni ca
vāsāṃsi ca mahārhāṇi strīṇām ābharaṇāni ca |
37 |
pradāya sarvaṃ viprebhyaḥ pāṇḍuḥ punar abhāṣata
gatvā nāgapuraṃ vācyaṃ pāṇḍuḥ pravrajito vanam |
38 |
arthaṃ kāmaṃ sukhaṃ caiva ratiṃ ca paramātmikām
pratasthe sarvam utsṛjya sabhāryaḥ kurupuṃgavaḥ |
39 |
tatas tasyānuyātrāṇi te caiva paricārakāḥ
œrutvā bharatasiṃhasya vividhāḥ karuṇā giraḥ
bhīmam ārtasvaraṃ kṛtvā hāheti paricukruœuḥ |
40 |
uṣṇam aœru vimuñcantas taṃ vihāya mahīpatim
yayur nāgapuraṃ tūrṇaṃ sarvam ādāya tadvacaḥ |
41 |
œrutvā ca tebhyas tat sarvaṃ yathāvṛttaṃ mahāvane
dhṛtarāṣṭro naraœreṣṭhaḥ pāṇḍum evānvaœocata |
42 |
rājaputras tu kauravyaḥ pāṇḍur mūlaphalāœanaḥ
jagāma saha bhāryābhyāṃ tato nāgasabhaṃ girim |
43 |
sa caitraratham āsādya vāriṣeṇam atītya ca
himavantam atikramya prayayau gandhamādanam |
44 |
rakṣyamāṇo mahābhūtaiḥ siddhaiœ ca paramarṣibhiḥ
uvāsa sa tadā rājā sameṣu viṣameṣu ca |
45 |
indradyumnasaraḥ prāpya haṃsakūṭam atītya ca
œataœṛṅge mahārāja tāpasaḥ samapadyata |