1 |
aunaka uvāca |
1 |
kimarthaṃ rājaārdūlaḥ sa rājā janamejayaḥ
sarpasatreṇa sarpāṇāṃ gato 'ntaṃ tad vadasva me |
2 |
āstīka ca dvijareṣṭhaḥ kimarthaṃ japatāṃ varaḥ
mokṣayām āsa bhujagān dīptāt tasmād dhutāanāt |
3 |
kasya putraḥ sa rājāsīt sarpasatraṃ ya āharat
sa ca dvijātipravaraḥ kasya putro vadasva me |
4 |
sūta uvāca |
4 |
mahad ākhyānam āstīkaṃ yatraitat procyate dvija
sarvam etad aeṣeṇa ṛṇu me vadatāṃ vara |
5 |
aunaka uvāca |
5 |
rotum icchāmy aeṣeṇa kathām etāṃ manoramām
āstīkasya purāṇasya brāhmaṇasya yaasvinaḥ |
6 |
sūta uvāca |
6 |
itihāsam imaṃ vṛddhāḥ purāṇaṃ paricakṣate
kṛṣṇadvaipāyanaproktaṃ naimiṣāraṇyavāsinaḥ |
7 |
pūrvaṃ pracoditaḥ sūtaḥ pitā me lomaharṣaṇaḥ
iṣyo vyāsasya medhāvī brāhmaṇair idam uktavān |
8 |
tasmād aham uparutya pravakṣyāmi yathātatham
idam āstīkam ākhyānaṃ tubhyaṃ aunaka pṛcchate |
9 |
āstīkasya pitā hy āsīt prajāpatisamaḥ prabhuḥ
brahmacārī yatāhāras tapasy ugre rataḥ sadā |
10 |
jaratkārur iti khyāta ūrdhvaretā mahān ṛṣiḥ
yāyāvarāṇāṃ dharmajñaḥ pravaraḥ saṃitavrataḥ |
11 |
aṭamānaḥ kadā cit sa svān dadara pitāmahān
lambamānān mahāgarte pādair ūrdhvair adhomukhān |
12 |
tān abravīt sa dṛṣṭvaiva jaratkāruḥ pitāmahān
ke bhavanto 'valambante garte 'smin vā adhomukhāḥ |
13 |
vīraṇastambake lagnāḥ sarvataḥ paribhakṣite
mūṣakena nigūḍhena garte 'smin nityavāsinā |
14 |
pitara ūcuḥ |
14 |
yāyāvarā nāma vayam ṛṣayaḥ saṃitavratāḥ
saṃtānaprakṣayād brahmann adho gacchāma medinīm |
15 |
asmākaṃ saṃtatis tv eko jaratkārur iti rutaḥ
mandabhāgyo 'lpabhāgyānāṃ tapa eva samāsthitaḥ |
16 |
na sa putrāñ janayituṃ dārān mūḍha cikīrṣati
tena lambāmahe garte saṃtānaprakṣayād iha |
17 |
anāthās tena nāthena yathā duṣkṛtinas tathā
kas tvaṃ bandhur ivāsmākam anuocasi sattama |
18 |
jñātum icchāmahe brahman ko bhavān iha dhiṣṭhitaḥ
kimarthaṃ caiva naḥ ocyān anukampitum arhasi |
19 |
jaratkārur uvāca |
19 |
mama pūrve bhavanto vai pitaraḥ sapitāmahāḥ
brūta kiṃ karavāṇy adya jaratkārur ahaṃ svayam |
20 |
pitara ūcuḥ |
20 |
yatasva yatnavāṃs tāta saṃtānāya kulasya naḥ
ātmano 'rthe 'smadarthe ca dharma ity eva cābhibho |
21 |
na hi dharmaphalais tāta na tapobhiḥ susaṃcitaiḥ
tāṃ gatiṃ prāpnuvantīha putriṇo yāṃ vrajanti ha |
22 |
tad dāragrahaṇe yatnaṃ saṃtatyāṃ ca manaḥ kuru
putrakāsmanniyogāt tvam etan naḥ paramaṃ hitam |
23 |
jaratkārur uvāca |
23 |
na dārān vai kariṣyāmi sadā me bhāvitaṃ manaḥ
bhavatāṃ tu hitārthāya kariṣye dārasaṃgraham |
24 |
samayena ca kartāham anena vidhipūrvakam
tathā yady upalapsyāmi kariṣye nānyathā tv aham |
25 |
sanāmnī yā bhavitrī me ditsitā caiva bandhubhiḥ
bhaikṣavat tām ahaṃ kanyām upayaṃsye vidhānataḥ |
26 |
daridrāya hi me bhāryāṃ ko dāsyati vieṣataḥ
pratigrahīṣye bhikṣāṃ tu yadi ka cit pradāsyati |
27 |
evaṃ dārakriyāhetoḥ prayatiṣye pitāmahāḥ
anena vidhinā avan na kariṣye 'ham anyathā |
28 |
tatra cotpatsyate jantur bhavatāṃ tāraṇāya vai
āvataṃ sthānam āsādya modantāṃ pitaro mama |
29 |
sūta uvāca |
29 |
tato niveāya tadā sa vipraḥ saṃitavrataḥ
mahīṃ cacāra dārārthī na ca dārān avindata |
30 |
sa kadā cid vanaṃ gatvā vipraḥ pitṛvacaḥ smaran
cukroa kanyābhikṣārthī tisro vācaḥ anair iva |
31 |
taṃ vāsukiḥ pratyagṛhṇād udyamya bhaginīṃ tadā
na sa tāṃ pratijagrāha na sanāmnīti cintayan |
32 |
sanāmnīm udyatāṃ bhāryāṃ gṛhṇīyām iti tasya hi
mano niviṣṭam abhavaj jaratkāror mahātmanaḥ |
33 |
tam uvāca mahāprājño jaratkārur mahātapāḥ
kiṃnāmnī bhaginīyaṃ te brūhi satyaṃ bhujaṃgama |
34 |
vāsukir uvāca |
34 |
jaratkāro jaratkāruḥ svaseyam anujā mama
tvadarthaṃ rakṣitā pūrvaṃ pratīcchemāṃ dvijottama |
35 |
sūta uvāca |
35 |
mātrā hi bhujagāḥ aptāḥ pūrvaṃ brahmavidāṃ vara
janamejayasya vo yajñe dhakṣyaty anilasārathiḥ |
36 |
tasya āpasya āntyarthaṃ pradadau pannagottamaḥ
svasāram ṛṣaye tasmai suvratāya tapasvine |
37 |
sa ca tāṃ pratijagrāha vidhidṛṣṭena karmaṇā
āstīko nāma putra ca tasyāṃ jajñe mahātmanaḥ |
38 |
tapasvī ca mahātmā ca vedavedāṅgapāragaḥ
samaḥ sarvasya lokasya pitṛmātṛbhayāpahaḥ |
39 |
atha kālasya mahataḥ pāṇḍaveyo narādhipaḥ
ājahāra mahāyajñaṃ sarpasatram iti rutiḥ |
40 |
tasmin pravṛtte satre tu sarpāṇām antakāya vai
mocayām āsa taṃ āpam āstīkaḥ sumahāyaāḥ |
41 |
nāgāṃ ca mātulāṃ caiva tathā cānyān sa bāndhavān
pitṝṃ ca tārayām āsa saṃtatyā tapasā tathā
vratai ca vividhair brahman svādhyāyai cānṛṇo 'bhavat |
42 |
devāṃ ca tarpayām āsa yajñair vividhadakṣiṇaiḥ
ṛṣīṃ ca brahmacaryeṇa saṃtatyā ca pitāmahān |
43 |
apahṛtya guruṃ bhāraṃ pitṝṇāṃ saṃitavrataḥ
jaratkārur gataḥ svargaṃ sahitaḥ svaiḥ pitāmahaiḥ |
44 |
āstīkaṃ ca sutaṃ prāpya dharmaṃ cānuttamaṃ muniḥ
jaratkāruḥ sumahatā kālena svargam īyivān |
45 |
etad ākhyānam āstīkaṃ yathāvat kīrtitaṃ mayā
prabrūhi bhṛguārdūla kiṃ bhūyaḥ kathyatām iti |