1 |
sūta uvāca |
1 |
janamejayaḥ pārikṣitaḥ saha bhrātṛbhiḥ kurukṣetre dīrghasatram upāste
tasya bhrātaras trayaḥ œrutasena ugraseno bhīmasena iti |
2 |
teṣu tat satram upāsīneṣu tatra œvābhyāgacchat sārameyaḥ
sa janamejayasya bhrātṛbhir abhihato rorūyamāṇo mātuḥ samīpam upāgacchat
|
3 |
taṃ mātā rorūyamāṇam uvāca
kiṃ rodiṣi
kenāsy abhihata iti |
4 |
sa evam ukto mātaraṃ pratyuvāca
janamejayasya bhrātṛbhir abhihato 'smīti |
5 |
taṃ mātā pratyuvāca
vyaktaṃ tvayā tatrāparāddhaṃ yenāsy abhihata iti |
6 |
sa tāṃ punar uvāca
nāparādhyāmi kiṃ cit
nāvekṣe havīṃṣi nāvaliha iti |
7 |
tac chrutvā tasya mātā saramā putraœokārtā tat satram upāgacchad yatra sa janamejayaḥ saha bhrātṛbhir dīrghasatram upe
|
8 |
sa tayā kruddhayā tatroktaḥ
ayaṃ me putro na kiṃ cid aparādhyati
kimartham abhihata iti
yasmāc cāyam abhihato 'napakārī tasmād adṛṣṭaṃ tvāṃ bhayam āgamiṣyatīti
|
9 |
sa janamejaya evam ukto devaœunyā saramayā dṛḍhaṃ saṃbhrānto viṣaṇṇaœ cāsīt
|
10 |
sa tasmin satre samāpte hāstinapuraṃ pratyetya purohitam anurūpam anvicchamānaḥ paraṃ yatnam akarod yo me pāpakṛtyāṃ &#i
|
11 |
sa kadā cin mṛgayāṃ yātaḥ pārikṣito janamejayaḥ kasmiṃœ cit svaviṣayoddeœe āœramam apaœyat
|
12 |
tatra kaœ cid ṛṣir āsāṃ cakre œrutaœravā nāma
tasyābhimataḥ putra āste somaœravā nāma |
13 |
tasya taṃ putram abhigamya janamejayaḥ pārikṣitaḥ paurohityāya vavre
|
14 |
sa namaskṛtya tam ṛṣim uvāca
bhagavann ayaṃ tava putro mama purohito 'stv iti |
15 |
sa evam uktaḥ pratyuvāca
bho janamejaya putro 'yaṃ mama sarpyāṃ jātaḥ
mahātapasvī svādhyāyasaṃpanno mattapovīryasaṃbhṛto macchukraṃ pītavatyās tasyāḥ kukṣau saṃvṛddhaḥ
samartho 'yaṃ bhavataḥ sarvāḥ pāpakṛtyāḥ œamayitum antareṇa mahādevakṛtyām
asya tv ekam upāṃœuvratam
yad enaṃ kaœ cid brāhmaṇaḥ kaṃ cid artham abhiyācet taṃ tasmai dadyād ayam
yady etad utsahase tato nayasvainam iti |
16 |
tenaivam utko janamejayas taṃ pratyuvāca
bhagavaṃs tathā bhaviṣyatīti |
17 |
sa taṃ purohitam upādāyopāvṛtto bhrātṝn uvāca
mayāyaṃ vṛta upādhyāyaḥ
yad ayaṃ brūyāt tat kāryam avicārayadbhir iti |
18 |
tenaivam uktā bhrātaras tasya tathā cakruḥ
sa tathā bhrātṝn saṃdiœya takṣaœilāṃ pratyabhipratasthe
taṃ ca deœaṃ vaœe sthāpayām āsa |
19 |
etasminn antare kaœ cid ṛṣir dhaumyo nāmāyodaḥ
tasya œiṣyās trayo babhūvur upamanyur āruṇir vedaœ ceti |
20 |
sa ekaṃ œiṣyam āruṇiṃ pāñcālyaṃ preṣayām āsa
gaccha kedārakhaṇḍaṃ badhāneti |
21 |
sa upādhyāyena saṃdiṣṭa āruṇiḥ pāñcālyas tatra gatvā tat kedārakhaṇḍaṃ baddhuṃ nāœaknot
|
22 |
sa kliœyamāno 'paœyad upāyam
bhavatv evaṃ kariṣyāmīti |
23 |
sa tatra saṃviveœa kedārakhaṇḍe
œayāne tasmiṃs tad udakaṃ tasthau |
24 |
tataḥ kadā cid upādhyāya āyodo dhaumyaḥ œiṣyān apṛcchat
kva āruṇiḥ pāñcālyo gata iti |
25 |
te pratyūcuḥ
bhagavataiva preṣito gaccha kedārakhaṇḍaṃ badhāneti |
26 |
sa evam uktas tāñ œiṣyān pratyuvāca
tasmāt sarve tatra gacchāmo yatra sa iti |
27 |
sa tatra gatvā tasyāhvānāya œabdaṃ cakāra
bho āruṇe pāñcālya kvāsi
vatsaihīti |
28 |
sa tac chrutvā āruṇir upādhyāyavākyaṃ tasmāt kedārakhaṇḍāt sahasotthāya tam upādhyāyam upatasthe
provāca cainam
ayam asmy atra kedārakhaṇḍe niḥsaramāṇam udakam avāraṇīyaṃ saṃroddhuṃ saṃviṣṭo bhagavacchabdaṃ œrutvaiva&nb&
tad abhivādaye bhagavantam
ājñāpayatu bhavān
kiṃ karavāṇīti |
29 |
tam upādhyāyo 'bravīt
yasmād bhavān kedārakhaṇḍam avadāryotthitas tasmād bhavān uddālaka eva nāmnā bhaviṣyatīti
|
30 |
sa upādhyāyenānugṛhītaḥ
yasmāt tvayā madvaco 'nuṣṭhitaṃ tasmāc chreyo 'vāpsyasīti
sarve ca te vedāḥ pratibhāsyanti sarvāṇi ca dharmaœāstrāṇīti
|
31 |
sa evam ukta upādhyāyeneṣṭaṃ deœaṃ jagāma
|
32 |
athāparaḥ œiṣyas tasyaivāyodasya dhaumyasyopamanyur nāma
|
33 |
tam upādhyāyaḥ preṣayām āsa
vatsopamanyo gā rakṣasveti |
34 |
sa upādhyāyavacanād arakṣad gāḥ
sa cāhani gā rakṣitvā divasakṣaye 'bhyāgamyopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaœcakre
|
35 |
tam upādhyāyaḥ pīvānam apaœyat
uvāca cainam
vatsopamanyo kena vṛttiṃ kalpayasi
pīvān asi dṛḍham iti |
36 |
sa upādhyāyaṃ pratyuvāca
bhaikṣeṇa vṛttiṃ kalpayāmīti |
37 |
tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
mamānivedya bhaikṣaṃ nopayoktavyam iti |
38 |
sa tathety uktvā punar arakṣad gāḥ
rakṣitvā cāgamya tathaivopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaœcakre
|
39 |
tam upādhyāyas tathāpi pīvānam eva dṛṣṭvovāca
vatsopamanyo sarvam aœeṣatas te bhaikṣaṃ gṛhṇāmi
kenedānīṃ vṛttiṃ kalpayasīti |
40 |
sa evam ukta upādhyāyena pratyuvāca
bhagavate nivedya pūrvam aparaṃ carāmi
tena vṛttiṃ kalpayāmīti |
41 |
tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
naiṣā nyāyyā guruvṛttiḥ
anyeṣām api vṛttyuparodhaṃ karoṣy evaṃ vartamānaḥ
lubdho 'sīti |
42 |
sa tathety uktvā gā arakṣat
rakṣitvā ca punar upādhyāyagṛham āgamyopādhyāyasyāgrataḥ sthitvā namaœcakre
|
43 |
tam upādhyāyas tathāpi pīvānam eva dṛṣṭvā punar uvāca
ahaṃ te sarvaṃ bhaikṣaṃ gṛhṇāmi na cānyac carasi
pīvān asi
kena vṛttiṃ kalpayasīti |
44 |
sa upādhyāyaṃ pratyuvāca
bho etāsāṃ gavāṃ payasā vṛttiṃ kalpayāmīti |
45 |
tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
naitan nyāyyaṃ paya upayoktuṃ bhavato mayānanujñātam iti
|
46 |
sa tatheti pratijñāya gā rakṣitvā punar upādhyāyagṛhān etya guror agrataḥ sthitvā namaœcakre
|
47 |
tam upādhyāyaḥ pīvānam evāpaœyat
uvāca cainam
bhaikṣaṃ nāœnāsi na cānyac carasi
payo na pibasi
pīvān asi
kena vṛttiṃ kalpayasīti |
48 |
sa evam ukta upādhyāyaṃ pratyuvāca
bhoḥ phenaṃ pibāmi yam ime vatsā mātṝṇāṃ stanaṃ pibanta udgirantīti
|
49 |
tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
ete tvadanukampayā guṇavanto vatsāḥ prabhūtataraṃ phenam udgiranti
tad evam api vatsānāṃ vṛttyuparodhaṃ karoṣy evaṃ vartamānaḥ
phenam api bhavān na pātum arhatīti |
50 |
sa tatheti pratijñāya nirāhāras tā gā arakṣat
tathā pratiṣiddho bhaikṣaṃ nāœnāti na cānyac carati
payo na pibati
phenaṃ nopayuṅkte |
51 |
sa kadā cid araṇye kṣudhārto 'rkapatrāṇy abhakṣayat |
52 |
sa tair arkapatrair bhakṣitaiḥ kṣārakaṭūṣṇavipākibhiœ cakṣuṣy upahato 'ndho 'bhavat
so 'ndho 'pi caṅkramyamāṇaḥ kūpe 'patat |
53 |
atha tasminn anāgacchaty upādhyāyaḥ œiṣyān avocat
mayopamanyuḥ sarvataḥ pratiṣiddhaḥ
sa niyataṃ kupitaḥ
tato nāgacchati ciragataœ ceti |
54 |
sa evam uktvā gatvāraṇyam upamanyor āhvānaṃ cakre
bho upamanyo kvāsi
vatsaihīti |
55 |
sa tadāhvānam upādhyāyāc chrutvā pratyuvācoccaiḥ
ayam asmi bho upādhyāya kūpe patita iti |
56 |
tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
katham asi kūpe patita iti |
57 |
sa taṃ pratyuvāca
arkapatrāṇi bhakṣayitvāndhībhūto 'smi
ataḥ kūpe patita iti |
58 |
tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
aœvinau stuhi
tau tvāṃ cakṣuṣmantaṃ kariṣyato devabhiṣajāv iti |
59 |
sa evam ukta upādhyāyena stotuṃ pracakrame devāv aœvinau vāgbhir ṛgbhiḥ
|
60 |
pra pūrvagau pūrvajau citrabhānū; girā vā œaṃsāmi tapanāv anantau
divyau suparṇau virajau vimānāv; adhikṣiyantau bhuvanāni viœvā
|
61 |
hiraṇmayau œakunī sāṃparāyau; nāsatyadasrau sunasau vaijayantau
œukraṃ vayantau tarasā suvemāv; abhi vyayantāv asitaṃ vivasvat
|
62 |
grastāṃ suparṇasya balena vartikām; amuñcatām aœvinau saubhagāya
tāvat suvṛttāv anamanta māyayā; sattamā gā aruṇā udāvahan
|
63 |
ṣaṣṭiœ ca gāvas triœatāœ ca dhenava; ekaṃ vatsaṃ suvate taṃ duhanti
nānāgoṣṭhā vihitā ekadohanās; tāv aœvinau duhato gharmam ukthyam
|
64 |
ekāṃ nābhiṃ saptaœatā arāḥ œritāḥ; pradhiṣv anyā viṃœatir arpitā arāḥ
anemi cakraṃ parivartate 'jaraṃ; māyāœvinau samanakti carṣaṇī
|
65 |
ekaṃ cakraṃ vartate dvādaœāraṃ pradhi;ṣaṇṇābhim ekākṣam amṛtasya dhāraṇam
yasmin devā adhi viœve viṣaktās; tāv aœvinau muñcato mā viṣīdatam
|
66 |
aœvināv indram amṛtaṃ vṛttabhūyau; tirodhattām aœvinau dāsapatnī
bhittvā girim aœvinau gām udācarantau; tadvṛṣṭamahnā prathitā valasya
|
67 |
yuvāṃ diœo janayatho daœāgre; samānaṃ mūrdhni rathayā viyanti
tāsāṃ yātam ṛṣayo 'nuprayānti; devā manuṣyāḥ kṣitim ācaranti
|
68 |
yuvāṃ varṇān vikurutho viœvarūpāṃs; te 'dhikṣiyanti bhuvanāni viœvā
te bhānavo 'py anusṛtāœ caranti; devā manuṣyāḥ kṣitim ācaranti
|
69 |
tau nāsatyāv aœvināv āmahe vāṃ; srajaṃ ca yāṃ bibhṛthaḥ puṣkarasya
tau nāsatyāv amṛtāvṛtāvṛdhāv; ṛte devās tat prapadena sūte
|
70 |
mukhena garbhaṃ labhatāṃ yuvānau; gatāsur etat prapadena sūte
sadyo jāto mātaram atti garbhas; tāv aœvinau muñcatho jīvase gāḥ
|
71 |
evaṃ tenābhiṣṭutāv aœvināv ājagmatuḥ
āhatuœ cainam
prītau svaḥ
eṣa te 'pūpaḥ
aœānainam iti |
72 |
sa evam uktaḥ pratyuvāca
nānṛtam ūcatur bhavantau
na tv aham etam apūpam upayoktum utsahe anivedya gurava iti
|
73 |
tatas tam aœvināv ūcatuḥ
āvābhyāṃ purastād bhavata upādhyāyenaivam evābhiṣṭutābhyām apūpaḥ prītābhyāṃ dattaḥ
upayuktaœ ca sa tenānivedya gurave
tvam api tathaiva kuruṣva yathā kṛtam upādhyāyeneti |
74 |
sa evam uktaḥ punar eva pratyuvācaitau
pratyanunaye bhavantāv aœvinau
notsahe 'ham anivedyopādhyāyāyopayoktum iti |
75 |
tam aœvināv āhatuḥ
prītau svas tavānayā guruvṛttyā
upādhyāyasya te kārṣṇāyasā dantāḥ
bhavato hiraṇmayā bhaviṣyanti
cakṣuṣmāṃœ ca bhaviṣyasi
œreyaœ cāvāpsyasīti |
76 |
sa evam ukto 'œvibhyāṃ labdhacakṣur upādhyāyasakāœam āgamyopādhyāyam abhivādyācacakṣe
sa cāsya prītimān abhūt |
77 |
āha cainam
yathāœvināv āhatus tathā tvaṃ œreyo 'vāpsyasīti
sarve ca te vedāḥ pratibhāsyantīti |
78 |
eṣā tasyāpi parīkṣopamanyoḥ |
79 |
athāparaḥ œiṣyas tasyaivāyodasya dhaumyasya vedo nāma |
80 |
tam upādhyāyaḥ saṃdideœa
vatsa veda ihāsyatām
bhavatā madgṛhe kaṃ cit kālaṃ œuœrūṣamāṇena bhavitavyam
œreyas te bhaviṣyatīti |
81 |
sa tathety uktvā gurukule dīrghakālaṃ guruœuœrūṣaṇaparo 'vasat
gaur iva nityaṃ guruṣu dhūrṣu niyujyamānaḥ œītoṣṇakṣuttṛṣṇāduḥkhasahaḥ sarvatrāpratikūlaḥ
|
82 |
tasya mahatā kālena guruḥ paritoṣaṃ jagāma
tatparitoṣāc ca œreyaḥ sarvajñatāṃ cāvāpa
eṣā tasyāpi parīkṣā vedasya |
83 |
sa upādhyāyenānujñātaḥ samāvṛttas tasmād gurukulavāsād gṛhāœramaṃ pratyapadyata
tasyāpi svagṛhe vasatas trayaḥ œiṣyā babhūvuḥ |
84 |
sa œiṣyān na kiṃ cid uvāca
karma vā kriyatāṃ guruœuœrūṣā veti
duḥkhābhijño hi gurukulavāsasya œiṣyān parikleœena yojayituṃ neyeṣa
|
85 |
atha kasya cit kālasya vedaṃ brāhmaṇaṃ janamejayaḥ pauṣyaœ ca kṣatriyāv upetyopādhyāyaṃ varayāṃ cakratuḥ
|
86 |
sa kadā cid yājyakāryeṇābhiprasthita uttaṅkaṃ nāma œiṣyaṃ niyojayām āsa
bho uttaṅka yat kiṃ cid asmadgṛhe parihīyate tad icchāmy aham aparihīṇaṃ bhavatā kriyamāṇam iti
|
87 |
sa evaṃ pratisamādiœyottaṅkaṃ vedaḥ pravāsaṃ jagāma |
88 |
athottaṅko guruœuœrūṣur guruniyogam anutiṣṭhamānas tatra gurukule vasati sma
|
89 |
sa vasaṃs tatropādhyāyastrībhiḥ sahitābhir āhūyoktaḥ
upādhyāyinī te ṛtumatī
upādhyāyaœ ca proṣitaḥ
asyā yathāyam ṛtur vandhyo na bhavati tathā kriyatām
etad viṣīdatīti |
90 |
sa evam uktas tāḥ striyaḥ pratyuvāca
na mayā strīṇāṃ vacanād idam akāryaṃ kāryam
na hy aham upādhyāyena saṃdiṣṭaḥ
akāryam api tvayā kāryam iti |
91 |
tasya punar upādhyāyaḥ kālāntareṇa gṛhān upajagāma tasmāt pravāsāt
sa tadvṛttaṃ tasyāœeṣam upalabhya prītimān abhūt |
92 |
uvāca cainam
vatsottaṅka kiṃ te priyaṃ karavāṇīti
dharmato hi œuœrūṣito 'smi bhavatā
tena prītiḥ paraspareṇa nau saṃvṛddhā
tad anujāne bhavantam
sarvām eva siddhiṃ prāpsyasi
gamyatām iti |
93 |
sa evam uktaḥ pratyuvāca
kiṃ te priyaṃ karavāṇīti
evaṃ hy āhuḥ |
94 |
yaœ cādharmeṇa vibrūyād yaœ cādharmeṇa pṛcchati |
95 |
tayor anyataraḥ praiti vidveṣaṃ cādhigacchati
so 'ham anujñāto bhavatā icchāmīṣṭaṃ te gurvartham upahartum iti
|
96 |
tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca
vatsottaṅka uṣyatāṃ tāvad iti |
97 |
sa kadā cit tam upādhyāyam āhottaṅkaḥ
ājñāpayatu bhavān
kiṃ te priyam upaharāmi gurvartham iti |
98 |
tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
vatsottaṅka bahuœo māṃ codayasi gurvartham upahareyam iti
tad gaccha
enāṃ praviœyopādhyāyinīṃ pṛccha kim upaharāmīti
eṣā yad bravīti tad upaharasveti |
99 |
sa evam ukta upādhyāyenopādhyāyinīm apṛcchat
bhavaty upādhyāyenāsmy anujñāto gṛhaṃ gantum
tad icchāmīṣṭaṃ te gurvartham upahṛtyānṛṇo gantum
tad ājñāpayatu bhavatī
kim upaharāmi gurvartham iti |
100 |
saivam uktopādhyāyiny uttaṅkaṃ pratyuvāca
gaccha pauṣyaṃ rājānam
bhikṣasva tasya kṣatriyayā pinaddhe kuṇḍale
te ānayasva
itaœ caturthe 'hani puṇyakaṃ bhavitā
tābhyām ābaddhābhyāṃ brāhmaṇān pariveṣṭum icchāmi
œobhamānā yathā tābhyāṃ kuṇḍalābhyāṃ tasminn ahani saṃpādayasva
œreyo hi te syāt kṣaṇaṃ kurvata iti |
101 |
sa evam ukta upādhyāyinyā prātiṣṭhatottaṅkaḥ
sa pathi gacchann apaœyad ṛṣabham atipramāṇaṃ tam adhirūḍhaṃ ca puruṣam atipramāṇam eva
|
102 |
sa puruṣa uttaṅkam abhyabhāṣata
uttaṅkaitat purīṣam asya ṛṣabhasya bhakṣayasveti |
103 |
sa evam ukto naicchat |
104 |
tam āha puruṣo bhūyaḥ
bhakṣayasvottaṅka
mā vicāraya
upādhyāyenāpi te bhakṣitaṃ pūrvam iti |
105 |
sa evam ukto bāḍham ity uktvā tadā tad ṛṣabhasya purīṣaṃ mūtraṃ ca bhakṣayitvottaṅkaḥ pratasthe yatra&nbs&
|
106 |
tam upetyāpaœyad uttaṅka āsīnam
sa tam upetyāœīrbhir abhinandyovāca
arthī bhavantam upagato 'smīti |
107 |
sa enam abhivādyovāca
bhagavan pauṣyaḥ khalv aham
kiṃ karavāṇīti |
108 |
tam uvācottaṅkaḥ
gurvarthe kuṇḍalābhyām arthy āgato 'smīti ye te kṣatriyayā pinaddhe kuṇḍale te bhavān dātum arhatīti
|
109 |
taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca
praviœyāntaḥpuraṃ kṣatriyā yācyatām iti |
110 |
sa tenaivam uktaḥ praviœyāntaḥpuraṃ kṣatriyāṃ nāpaœyat |
111 |
sa pauṣyaṃ punar uvāca
na yuktaṃ bhavatā vayam anṛtenopacaritum
na hi te kṣatriyāntaḥpure saṃnihitā
naināṃ paœyāmīti |
112 |
sa evam uktaḥ pauṣyas taṃ pratyuvāca
saṃprati bhavān ucchiṣṭaḥ
smara tāvat
na hi sā kṣatriyā ucchiṣṭenāœucinā vā œakyā draṣṭum
pativratātvād eṣā nāœucer darœanam upaitīti |
113 |
athaivam ukta uttaṅkaḥ smṛtvovāca
asti khalu mayocchiṣṭenopaspṛṣṭaṃ œīghraṃ gacchatā ceti |
114 |
taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca
etat tad evaṃ hi
na gacchatopaspṛṣṭaṃ bhavati na sthiteneti |
115 |
athottaṅkas tathety uktvā prāṅmukha upaviœya suprakṣālitapāṇipādavadano 'œabdābhir hṛdayaṃgamābhir adbhir upaspṛœya&nt
|
116 |
sā ca dṛṣṭvaivottaṅkam abhyutthāyābhivādyovāca
svāgataṃ te bhagavan
ājñāpaya kiṃ karavāṇīti |
117 |
sa tām uvāca
ete kuṇḍale gurvarthaṃ me bhikṣite dātum arhasīti |
118 |
sā prītā tena tasya sadbhāvena pātram ayam anatikramaṇīyaœ ceti matvā te kuṇḍale avamucyāsmai prāyacchat
|
119 |
āha cainam
ete kuṇḍale takṣako nāgarājaḥ prārthayati
apramatto netum arhasīti |
120 |
sa evam uktas tāṃ kṣatriyāṃ pratyuvāca
bhavati sunirvṛtā bhava
na māṃ œaktas takṣako nāgarājo dharṣayitum iti |
121 |
sa evam uktvā tāṃ kṣatriyām āmantrya pauṣyasakāœam āgacchat
|
122 |
sa taṃ dṛṣṭvovāca
bhoḥ pauṣya prīto 'smīti |
123 |
taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca
bhagavaṃœ cirasya pātram āsādyate
bhavāṃœ ca guṇavān atithiḥ
tat kariṣye œrāddham
kṣaṇaḥ kriyatām iti |
124 |
tam uttaṅkaḥ pratyuvāca
kṛtakṣaṇa evāsmi
œīghram icchāmi yathopapannam annam upahṛtaṃ bhavateti |
125 |
sa tathety uktvā yathopapannenānnenainaṃ bhojayām āsa |
126 |
athottaṅkaḥ œītam annaṃ sakeœaṃ dṛṣṭvā aœucy etad iti matvā pauṣyam uvāca
yasmān me aœucy annaṃ dadāsi tasmad andho bhaviṣyasīti |
127 |
taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca
yasmāt tvam apy aduṣṭam annaṃ dūṣayasi tasmād anapatyo bhaviṣyasīti
|
128 |
so 'tha pauṣyas tasyāœucibhāvam annasyāgamayām āsa |
129 |
atha tadannaṃ muktakeœyā striyopahṛtaṃ sakeœam aœuci matvottaṅkaṃ prasādayām āsa
bhagavann ajñānād etad annaṃ sakeœam upahṛtaṃ œītaṃ ca
tat kṣāmaye bhavantam
na bhaveyam andha iti |
130 |
tam uttaṅkaḥ pratyuvāca
na mṛṣā bravīmi
bhūtvā tvam andho nacirād anandho bhaviṣyasīti
mamāpi œāpo na bhaved bhavatā datta iti |
131 |
taṃ pauṣyaḥ pratyuvāca
nāhaṃ œaktaḥ œāpaṃ pratyādātum
na hi me manyur adyāpy upaœamaṃ gacchati
kiṃ caitad bhavatā na jñāyate yathā |
132 |
nāvanītaṃ hṛdayaṃ brāhmaṇasya; vāci kṣuro nihitas tīkṣṇadhāraḥ
viparītam etad ubhayaṃ kṣatriyasya; vāṅ nāvanītī hṛdayaṃ tīkṣṇadhāram
|
133 |
iti
tad evaṃ gate na œakto 'haṃ tīkṣṇahṛdayatvāt taṃ œāpam anyathā kartum
gamyatām iti |
134 |
tam uttaṅkaḥ pratyuvāca
bhavatāham annasyāœucibhāvam āgamayya pratyanunītaḥ
prāk ca te 'bhihitam
yasmād aduṣṭam annaṃ dūṣayasi tasmād anapatyo bhaviṣyasīti
duṣṭe cānne naiṣa mama œāpo bhaviṣyatīti |
135 |
sādhayāmas tāvad ity uktvā prātiṣṭhatottaṅkas te kuṇḍale gṛhītvā
|
136 |
so 'paœyat pathi nagnaṃ œramaṇam āgacchantaṃ muhur muhur dṛœyamānam adṛœyamānaṃ ca
athottaṅkas te kuṇḍale bhūmau nikṣipyodakārthaṃ pracakrame
|
137 |
etasminn antare sa œramaṇas tvaramāṇa upasṛtya te kuṇḍale gṛhītvā prādravat
tam uttaṅko 'bhisṛtya jagrāha
sa tad rūpaṃ vihāya takṣakarūpaṃ kṛtvā sahasā dharaṇyāṃ vivṛtaṃ mahābilaṃ viveœa
|
138 |
praviœya ca nāgalokaṃ svabhavanam agacchat
tam uttaṅko 'nvāviveœa tenaiva bilena
praviœya ca nāgān astuvad ebhiḥ œlokaiḥ |
139 |
ya airāvatarājānaḥ sarpāḥ samitiœobhanāḥ
varṣanta iva jīmūtāḥ savidyutpavaneritāḥ |
140 |
surūpāœ ca virūpāœ ca tathā kalmāṣakuṇḍalāḥ
ādityavan nākapṛṣṭhe rejur airāvatodbhavāḥ |
141 |
bahūni nāgavartmāni gaṅgāyās tīra uttare
icchet ko 'rkāṃœusenāyāṃ cartum airāvataṃ vinā |
142 |
œatāny aœītir aṣṭau ca sahasrāṇi ca viṃœatiḥ
sarpāṇāṃ pragrahā yānti dhṛtarāṣṭro yad ejati |
143 |
ye cainam upasarpanti ye ca dūraṃ paraṃ gatāḥ
aham airāvatajyeṣṭhabhrātṛbhyo 'karavaṃ namaḥ |
144 |
yasya vāsaḥ kurukṣetre khāṇḍave cābhavat sadā
taṃ kādraveyam astauṣaṃ kuṇḍalārthāya takṣakam |
145 |
takṣakaœ cāœvasenaœ ca nityaṃ sahacarāv ubhau
kurukṣetre nivasatāṃ nadīm ikṣumatīm anu |
146 |
jaghanyajas takṣakasya œrutaseneti yaḥ œrutaḥ
avasadyo mahad dyumni prārthayan nāgamukhyatām
karavāṇi sadā cāhaṃ namas tasmai mahātmane |
147 |
evaṃ stuvann api nāgān yadā te kuṇḍale nālabhad athāpaœyat striyau tantre adhiropya paṭaṃ vayantyau
|
148 |
tasmiṃœ ca tantre kṛṣṇāḥ sitāœ ca tantavaḥ
cakraṃ cāpaœyat ṣaḍbhiḥ kumāraiḥ parivartyamānam
puruṣaṃ cāpaœyad darœanīyam |
149 |
sa tān sarvāṃs tuṣṭāva ebhir mantravādaœlokaiḥ |
150 |
trīṇy arpitāny atra œatāni madhye; ṣaṣṭiœ ca nityaṃ carati dhruve 'smin
cakre caturviṃœatiparvayoge; ṣaḍ yat kumārāḥ parivartayanti
|
151 |
tantraṃ cedaṃ viœvarūpaṃ yuvatyau; vayatas tantūn satataṃ vartayantyau
kṛṣṇān sitāṃœ caiva vivartayantyau; bhūtāny ajasraṃ bhuvanāni caiva
|
152 |
vajrasya bhartā bhuvanasya goptā; vṛtrasya hantā namucer nihantā
kṛṣṇe vasāno vasane mahātmā; satyānṛte yo vivinakti loke
|
153 |
yo vājinaṃ garbham apāṃ purāṇaṃ; vaiœvānaraṃ vāhanam abhyupetaḥ
namaḥ sadāsmai jagadīœvarāya; lokatrayeœāya puraṃdarāya |
154 |
tataḥ sa enaṃ puruṣaḥ prāha
prīto 'smi te 'ham anena stotreṇa
kiṃ te priyaṃ karavāṇīti |
155 |
sa tam uvāca
nāgā me vaœam īyur iti |
156 |
sa enaṃ puruṣaḥ punar uvāca
etam aœvam apāne dhamasveti |
157 |
sa tam aœvam apāne 'dhamat
athāœvād dhamyamānāt sarvasrotobhyaḥ sadhūmā arciṣo 'gner niṣpetuḥ
|
158 |
tābhir nāgaloko dhūpitaḥ |
159 |
atha sasaṃbhramas takṣako 'gnitejobhayaviṣaṇṇas te kuṇḍale gṛhītvā sahasā svabhavanān niṣkramyottaṅkam uvāca
ete kuṇḍale pratigṛhṇātu bhavān iti |
160 |
sa te pratijagrāhottaṅkaḥ
kuṇḍale pratigṛhyācintayat
adya tat puṇyakam upādhyāyinyāḥ
dūraṃ cāham abhyāgataḥ
kathaṃ nu khalu saṃbhāvayeyam iti |
161 |
tata enaṃ cintayānam eva sa puruṣa uvāca
uttaṅka enam aœvam adhiroha
eṣa tvāṃ kṣaṇād evopādhyāyakulaṃ prāpayiṣyatīti |
162 |
sa tathety uktvā tam aœvam adhiruhya pratyājagāmopādhyāyakulam
upādhyāyinī ca snātā keœān āvapayanty upaviṣṭottaṅko nāgacchatīti œāpāyāsya mano dadhe
|
163 |
athottaṅkaḥ praviœya upādhyāyinīm abhyavādayat
te cāsyai kuṇḍale prāyacchat |
164 |
sā cainaṃ pratyuvāca
uttaṅka deœe kāle 'bhyāgataḥ
svāgataṃ te vatsa
manāg asi mayā na œaptaḥ
œreyas tavopasthitam
siddhim āpnuhīti |
165 |
athottaṅka upādhyāyam abhyavādayat
tam upādhyāyaḥ pratyuvāca
vatsottaṅka svāgataṃ te
kiṃ ciraṃ kṛtam iti |
166 |
tam uttaṅka upādhyāyaṃ pratyuvāca
bhos takṣakeṇa nāgarājena vighnaḥ kṛto 'smin karmaṇi
tenāsmi nāgalokaṃ nītaḥ |
167 |
tatra ca mayā dṛṣṭe striyau tantre 'dhiropya paṭaṃ vayantyau
tasmiṃœ ca tantre kṛṣṇāḥ sitāœ ca tantavaḥ
kiṃ tat |
168 |
tatra ca mayā cakraṃ dṛṣṭaṃ dvādaœāram
ṣaṭ cainaṃ kumārāḥ parivartayanti
tad api kim |
169 |
puruṣaœ cāpi mayā dṛṣṭaḥ
sa punaḥ kaḥ |
170 |
aœvaœ cātipramāṇayuktaḥ
sa cāpi kaḥ |
171 |
pathi gacchatā mayā ṛṣabho dṛṣṭaḥ
taṃ ca puruṣo 'dhirūḍhaḥ
tenāsmi sopacāram uktaḥ
uttaṅkāsya ṛṣabhasya purīṣaṃ bhakṣaya
upādhyāyenāpi te bhakṣitam iti
tatas tadvacanān mayā tadṛṣabhasya purīṣam upayuktam
tad icchāmi bhavatopadiṣṭaṃ kiṃ tad iti |
172 |
tenaivam ukta upādhyāyaḥ pratyuvāca
ye te striyau dhātā vidhātā ca
ye ca te kṛṣṇāḥ sitāœ ca tantavas te rātryahanī |
173 |
yad api tac cakraṃ dvādaœāraṃ ṣaṭ kumārāḥ parivartayanti te ṛtavaḥ ṣaṭ saṃvatsaraœ cakram
yaḥ puruṣaḥ sa parjanyaḥ
yo 'œvaḥ so 'gniḥ |
174 |
ya ṛṣabhas tvayā pathi gacchatā dṛṣṭaḥ sa airāvato nāgarājaḥ
yaœ cainam adhirūḍhaḥ sa indraḥ
yad api te purīṣaṃ bhakṣitaṃ tasya ṛṣabhasya tad amṛtam |
175 |
tena khalv asi na vyāpannas tasmin nāgabhavane
sa cāpi mama sakhā indraḥ |
176 |
tadanugrahāt kuṇḍale gṛhītvā punar abhyāgato 'si
tat saumya gamyatām
anujāne bhavantam
œreyo 'vāpsyasīti |
177 |
sa upādhyāyenānujñāta uttaṅkaḥ kruddhas takṣakasya praticikīrṣamāṇo hāstinapuraṃ pratasthe
|
178 |
sa hāstinapuraṃ prāpya nacirād dvijasattamaḥ
samāgacchata rājānam uttaṅko janamejayam |
179 |
purā takṣaœilātas taṃ nivṛttam aparājitam
samyag vijayinaṃ dṛṣṭvā samantān mantribhir vṛtam |
180 |
tasmai jayāœiṣaḥ pūrvaṃ yathānyāyaṃ prayujya saḥ
uvācainaṃ vacaḥ kāle œabdasaṃpannayā girā |
181 |
anyasmin karaṇīye tvaṃ kārye pārthivasattama
bālyād ivānyad eva tvaṃ kuruṣe nṛpasattama |
182 |
evam uktas tu vipreṇa sa rājā pratyuvāca ha
janamejayaḥ prasannātmā samyak saṃpūjya taṃ munim |
183 |
āsāṃ prajānāṃ paripālanena; svaṃ kṣatradharmaṃ paripālayāmi
prabrūhi vā kiṃ kriyatāṃ dvijendra; œuœrūṣur asmy adya vacas tvadīyam
|
184 |
sa evam uktas tu nṛpottamena; dvijottamaḥ puṇyakṛtāṃ variṣṭhaḥ
uvāca rājānam adīnasattvaṃ; svam eva kāryaṃ nṛpateœ ca yat tat
|
185 |
takṣakeṇa narendrendra yena te hiṃsitaḥ pitā
tasmai pratikuruṣva tvaṃ pannagāya durātmane |
186 |
kāryakālaṃ ca manye 'haṃ vidhidṛṣṭasya karmaṇaḥ
tad gacchāpacitiṃ rājan pitus tasya mahātmanaḥ |
187 |
tena hy anaparādhī sa daṣṭo duṣṭāntarātmanā
pañcatvam agamad rājā vajrāhata iva drumaḥ |
188 |
baladarpasamutsiktas takṣakaḥ pannagādhamaḥ
akāryaṃ kṛtavān pāpo yo 'daœat pitaraṃ tava |
189 |
rājarṣivaṃœagoptāram amarapratimaṃ nṛpam
jaghāna kāœyapaṃ caiva nyavartayata pāpakṛt |
190 |
dagdhum arhasi taṃ pāpaṃ jvalite havyavāhane
sarpasatre mahārāja tvayi tad dhi vidhīyate |
191 |
evaṃ pituœ cāpacitiṃ gatavāṃs tvaṃ bhaviṣyasi
mama priyaṃ ca sumahat kṛtaṃ rājan bhaviṣyati |
192 |
karmaṇaḥ pṛthivīpāla mama yena durātmanā
vighnaḥ kṛto mahārāja gurvarthaṃ carato 'nagha |
193 |
etac chrutvā tu nṛpatis takṣakasya cukopa ha
uttaṅkavākyahaviṣā dīpto 'gnir haviṣā yathā |
194 |
apṛcchac ca tadā rājā mantriṇaḥ svān suduḥkhitaḥ
uttaṅkasyaiva sāṃnidhye pituḥ svargagatiṃ prati |
195 |
tadaiva hi sa rājendro duḥkhaœokāpluto 'bhavat
yadaiva pitaraṃ vṛttam uttaṅkād aœṛṇot tadā |