0 |
nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam
devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet |
1 |
lomaharṣaṇaputra ugraœravāḥ sūtaḥ paurāṇiko naimiṣāraṇye œaunakasya kulapater dvādaœavārṣike satre
|
2 |
samāsīnān abhyagacchad brahmarṣīn saṃœitavratān
vinayāvanato bhūtvā kadā cit sūtanandanaḥ |
3 |
tam āœramam anuprāptaṃ naimiṣāraṇyavāsinaḥ
citrāḥ œrotuṃ kathās tatra parivavrus tapasvinaḥ |
4 |
abhivādya munīṃs tāṃs tu sarvān eva kṛtāñjaliḥ
apṛcchat sa tapovṛddhiṃ sadbhiœ caivābhinanditaḥ |
5 |
atha teṣūpaviṣṭeṣu sarveṣv eva tapasviṣu
nirdiṣṭam āsanaṃ bheje vinayāl lomaharṣaṇiḥ |
6 |
sukhāsīnaṃ tatas taṃ tu viœrāntam upalakṣya ca
athāpṛcchad ṛṣis tatra kaœ cit prastāvayan kathāḥ |
7 |
kuta āgamyate saute kva cāyaṃ vihṛtas tvayā
kālaḥ kamalapatrākṣa œaṃsaitat pṛcchato mama |
8 |
sūta uvāca |
8 |
janamejayasya rājarṣeḥ sarpasatre mahātmanaḥ
samīpe pārthivendrasya samyak pārikṣitasya ca |
9 |
kṛṣṇadvaipāyanaproktāḥ supuṇyā vividhāḥ kathāḥ
kathitāœ cāpi vidhivad yā vaiœaṃpāyanena vai |
10 |
œrutvāhaṃ tā vicitrārthā mahābhāratasaṃœritāḥ
bahūni saṃparikramya tīrthāny āyatanāni ca |
11 |
samantapañcakaṃ nāma puṇyaṃ dvijaniṣevitam
gatavān asmi taṃ deœaṃ yuddhaṃ yatrābhavat purā
pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca sarveṣāṃ ca mahīkṣitām |
12 |
didṛkṣur āgatas tasmāt samīpaṃ bhavatām iha
āyuṣmantaḥ sarva eva brahmabhūtā hi me matāḥ |
13 |
asmin yajñe mahābhāgāḥ sūryapāvakavarcasaḥ
kṛtābhiṣekāḥ œucayaḥ kṛtajapyā hutāgnayaḥ
bhavanta āsate svasthā bravīmi kim ahaṃ dvijāḥ |
14 |
purāṇasaṃœritāḥ puṇyāḥ kathā vā dharmasaṃœritāḥ
itivṛttaṃ narendrāṇām ṛṣīṇāṃ ca mahātmanām |
15 |
ṛṣaya ūcuḥ |
15 |
dvaipāyanena yat proktaṃ purāṇaṃ paramarṣiṇā
surair brahmarṣibhiœ caiva œrutvā yad abhipūjitam |
16 |
tasyākhyānavariṣṭhasya vicitrapadaparvaṇaḥ
sūkṣmārthanyāyayuktasya vedārthair bhūṣitasya ca |
17 |
bhāratasyetihāsasya puṇyāṃ granthārthasaṃyutām
saṃskāropagatāṃ brāhmīṃ nānāœāstropabṛṃhitām |
18 |
janamejayasya yāṃ rājño vaiœaṃpāyana uktavān
yathāvat sa ṛṣis tuṣṭyā satre dvaipāyanājñayā |
19 |
vedaiœ caturbhiḥ samitāṃ vyāsasyādbhutakarmaṇaḥ
saṃhitāṃ œrotum icchāmo dharmyāṃ pāpabhayāpahām |
20 |
sūta uvāca |
20 |
ādyaṃ puruṣam īœānaṃ puruhūtaṃ puruṣṭutam
ṛtam ekākṣaraṃ brahma vyaktāvyaktaṃ sanātanam |
21 |
asac ca sac caiva ca yad viœvaṃ sadasataḥ param
parāvarāṇāṃ sraṣṭāraṃ purāṇaṃ param avyayam |
22 |
maṅgalyaṃ maṅgalaṃ viṣṇuṃ vareṇyam anaghaṃ œucim
namaskṛtya hṛṣīkeœaṃ carācaraguruṃ harim |
23 |
maharṣeḥ pūjitasyeha sarvaloke mahātmanaḥ
pravakṣyāmi mataṃ kṛtsnaṃ vyāsasyāmitatejasaḥ |
24 |
ācakhyuḥ kavayaḥ ke cit saṃpraty ācakṣate pare
ākhyāsyanti tathaivānye itihāsam imaṃ bhuvi |
25 |
idaṃ tu triṣu lokeṣu mahaj jñānaṃ pratiṣṭhitam
vistaraiœ ca samāsaiœ ca dhāryate yad dvijātibhiḥ |
26 |
alaṃkṛtaṃ œubhaiḥ œabdaiḥ samayair divyamānuṣaiḥ
chandovṛttaiœ ca vividhair anvitaṃ viduṣāṃ priyam |
27 |
niṣprabhe 'smin nirāloke sarvatas tamasāvṛte
bṛhad aṇḍam abhūd ekaṃ prajānāṃ bījam akṣayam |
28 |
yugasyādau nimittaṃ tan mahad divyaṃ pracakṣate
yasmiṃs tac chrūyate satyaṃ jyotir brahma sanātanam |
29 |
adbhutaṃ cāpy acintyaṃ ca sarvatra samatāṃ gatam
avyaktaṃ kāraṇaṃ sūkṣmaṃ yat tat sadasadātmakam |
30 |
yasmāt pitāmaho jajñe prabhur ekaḥ prajāpatiḥ
brahmā suraguruḥ sthāṇur manuḥ kaḥ parameṣṭhy atha |
31 |
prācetasas tathā dakṣo dakṣaputrāœ ca sapta ye
tataḥ prajānāṃ patayaḥ prābhavann ekaviṃœatiḥ |
32 |
puruṣaœ cāprameyātmā yaṃ sarvam ṛṣayo viduḥ
viœvedevās tathādityā vasavo 'thāœvināv api |
33 |
yakṣāḥ sādhyāḥ piœācāœ ca guhyakāḥ pitaras tathā
tataḥ prasūtā vidvāṃsaḥ œiṣṭā brahmarṣayo 'malāḥ |
34 |
rājarṣayaœ ca bahavaḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ
āpo dyauḥ pṛthivī vāyur antarikṣaṃ diœas tathā |
35 |
saṃvatsarartavo māsāḥ pakṣāhorātrayaḥ kramāt
yac cānyad api tat sarvaṃ saṃbhūtaṃ lokasākṣikam |
36 |
yad idaṃ dṛœyate kiṃ cid bhūtaṃ sthāvarajaṅgamam
punaḥ saṃkṣipyate sarvaṃ jagat prāpte yugakṣaye |
37 |
yathartāv ṛtuliṅgāni nānārūpāṇi paryaye
dṛœyante tāni tāny eva tathā bhāvā yugādiṣu |
38 |
evam etad anādyantaṃ bhūtasaṃhārakārakam
anādinidhanaṃ loke cakraṃ saṃparivartate |
39 |
trayastriṃœatsahasrāṇi trayastriṃœacchatāni ca
trayastriṃœac ca devānāṃ sṛṣṭiḥ saṃkṣepalakṣaṇā |
40 |
divasputro bṛhadbhānuœ cakṣur ātmā vibhāvasuḥ
savitā ca ṛcīko 'rko bhānur āœāvaho raviḥ |
41 |
putrā vivasvataḥ sarve mahyas teṣāṃ tathāvaraḥ
devabhrāṭ tanayas tasya tasmāt subhrāḍ iti smṛtaḥ |
42 |
subhrājas tu trayaḥ putrāḥ prajāvanto bahuœrutāḥ
daœajyotiḥ œatajyotiḥ sahasrajyotir ātmavān |
43 |
daœa putrasahasrāṇi daœajyoter mahātmanaḥ
tato daœaguṇāœ cānye œatajyoter ihātmajāḥ |
44 |
bhūyas tato daœaguṇāḥ sahasrajyotiṣaḥ sutāḥ
tebhyo 'yaṃ kuruvaṃœaœ ca yadūnāṃ bharatasya ca |
45 |
yayātīkṣvākuvaṃœaœ ca rājarṣīṇāṃ ca sarvaœaḥ
saṃbhūtā bahavo vaṃœā bhūtasargāḥ savistarāḥ |
46 |
bhūtasthānāni sarvāṇi rahasyaṃ trividhaṃ ca yat
vedayogaṃ savijñānaṃ dharmo 'rthaḥ kāma eva ca |
47 |
dharmakāmārthaœāstrāṇi œāstrāṇi vividhāni ca
lokayātrāvidhānaṃ ca saṃbhūtaṃ dṛṣṭavān ṛṣiḥ |
48 |
itihāsāḥ savaiyākhyā vividhāḥ œrutayo 'pi ca
iha sarvam anukrāntam uktaṃ granthasya lakṣaṇam |
49 |
vistīryaitan mahaj jñānam ṛṣiḥ saṃkṣepam abravīt
iṣṭaṃ hi viduṣāṃ loke samāsavyāsadhāraṇam |
50 |
manvādi bhārataṃ ke cid āstīkādi tathāpare
tathoparicarādy anye viprāḥ samyag adhīyate |
51 |
vividhaṃ saṃhitājñānaṃ dīpayanti manīṣiṇaḥ
vyākhyātuṃ kuœalāḥ ke cid granthaṃ dhārayituṃ pare |
52 |
tapasā brahmacaryeṇa vyasya vedaṃ sanātanam
itihāsam imaṃ cakre puṇyaṃ satyavatīsutaḥ |
53 |
parāœarātmajo vidvān brahmarṣiḥ saṃœitavrataḥ
mātur niyogād dharmātmā gāṅgeyasya ca dhīmataḥ |
54 |
kṣetre vicitravīryasya kṛṣṇadvaipāyanaḥ purā
trīn agnīn iva kauravyāñ janayām āsa vīryavān |
55 |
utpādya dhṛtarāṣṭraṃ ca pāṇḍuṃ viduram eva ca
jagāma tapase dhīmān punar evāœramaṃ prati |
56 |
teṣu jāteṣu vṛddheṣu gateṣu paramāṃ gatim
abravīd bhārataṃ loke mānuṣe 'smin mahān ṛṣiḥ |
57 |
janamejayena pṛṣṭaḥ san brāhmaṇaiœ ca sahasraœaḥ
œaœāsa œiṣyam āsīnaṃ vaiœaṃpāyanam antike |
58 |
sa sadasyaiḥ sahāsīnaḥ œrāvayām āsa bhāratam
karmāntareṣu yajñasya codyamānaḥ punaḥ punaḥ |
59 |
vistaraṃ kuruvaṃœasya gāndhāryā dharmaœīlatām
kṣattuḥ prajñāṃ dhṛtiṃ kuntyāḥ samyag dvaipāyano 'bravīt
|
60 |
vāsudevasya māhātmyaṃ pāṇḍavānāṃ ca satyatām
durvṛttaṃ dhārtarāṣṭrāṇām uktavān bhagavān ṛṣiḥ |
61 |
caturviṃœatisāhasrīṃ cakre bhāratasaṃhitām
upākhyānair vinā tāvad bhārataṃ procyate budhaiḥ |
62 |
tato 'dhyardhaœataṃ bhūyaḥ saṃkṣepaṃ kṛtavān ṛṣiḥ
anukramaṇim adhyāyaṃ vṛttāntānāṃ saparvaṇām |
63 |
idaṃ dvaipāyanaḥ pūrvaṃ putram adhyāpayac chukam
tato 'nyebhyo 'nurūpebhyaḥ œiṣyebhyaḥ pradadau prabhuḥ |
64 |
nārado 'œrāvayad devān asito devalaḥ pitṝn
gandharvayakṣarakṣāṃsi œrāvayām āsa vai œukaḥ |
65 |
duryodhano manyumayo mahādrumaḥ; skandhaḥ karṇaḥ œakunis tasya œākhāḥ
duḥœāsanaḥ puṣpaphale samṛddhe; mūlaṃ rājā dhṛtarāṣṭro 'manīṣī
|
66 |
yudhiṣṭhiro dharmamayo mahādrumaḥ; skandho 'rjuno bhīmaseno 'sya œākhāḥ
mādrīsutau puṣpaphale samṛddhe; mūlaṃ kṛṣṇo brahma ca brāhmaṇāœ ca
|
67 |
pāṇḍur jitvā bahūn deœān yudhā vikramaṇena ca
araṇye mṛgayāœīlo nyavasat sajanas tadā |
68 |
mṛgavyavāyanidhane kṛcchrāṃ prāpa sa āpadam
janmaprabhṛti pārthānāṃ tatrācāravidhikramaḥ |
69 |
mātror abhyupapattiœ ca dharmopaniṣadaṃ prati
dharmasya vāyoḥ œakrasya devayoœ ca tathāœvinoḥ |
70 |
tāpasaiḥ saha saṃvṛddhā mātṛbhyāṃ parirakṣitāḥ
medhyāraṇyeṣu puṇyeṣu mahatām āœrameṣu ca |
71 |
ṛṣibhiœ ca tadānītā dhārtarāṣṭrān prati svayam
œiœavaœ cābhirūpāœ ca jaṭilā brahmacāriṇaḥ |
72 |
putrāœ ca bhrātaraœ ceme œiṣyāœ ca suhṛdaœ ca vaḥ
pāṇḍavā eta ity uktvā munayo 'ntarhitās tataḥ |
73 |
tāṃs tair niveditān dṛṣṭvā pāṇḍavān kauravās tadā
œiṣṭāœ ca varṇāḥ paurā ye te harṣāc cukruœur bhṛœam |
74 |
āhuḥ ke cin na tasyaite tasyaita iti cāpare
yadā ciramṛtaḥ pāṇḍuḥ kathaṃ tasyeti cāpare |
75 |
svāgataṃ sarvathā diṣṭyā pāṇḍoḥ paœyāma saṃtatim
ucyatāṃ svāgatam iti vāco 'œrūyanta sarvaœaḥ |
76 |
tasminn uparate œabde diœaḥ sarvā vinādayan
antarhitānāṃ bhūtānāṃ nisvanas tumulo 'bhavat |
77 |
puṣpavṛṣṭiḥ œubhā gandhāḥ œaṅkhadundubhinisvanāḥ
āsan praveœe pārthānāṃ tad adbhutam ivābhavat |
78 |
tatprītyā caiva sarveṣāṃ paurāṇāṃ harṣasaṃbhavaḥ
œabda āsīn mahāṃs tatra divaspṛk kīrtivardhanaḥ |
79 |
te 'py adhītyākhilān vedāñ œāstrāṇi vividhāni ca
nyavasan pāṇḍavās tatra pūjitā akutobhayāḥ |
80 |
yudhiṣṭhirasya œaucena prītāḥ prakṛtayo 'bhavan
dhṛtyā ca bhīmasenasya vikrameṇārjunasya ca |
81 |
guruœuœrūṣayā kuntyā yamayor vinayena ca
tutoṣa lokaḥ sakalas teṣāṃ œauryaguṇena ca |
82 |
samavāye tato rājñāṃ kanyāṃ bhartṛsvayaṃvarām
prāptavān arjunaḥ kṛṣṇāṃ kṛtvā karma suduṣkaram |
83 |
tataḥ prabhṛti loke 'smin pūjyaḥ sarvadhanuṣmatām
āditya iva duṣprekṣyaḥ samareṣv api cābhavat |
84 |
sa sarvān pārthivāñ jitvā sarvāṃœ ca mahato gaṇān
ājahārārjuno rājñe rājasūyaṃ mahākratum |
85 |
annavān dakṣiṇāvāṃœ ca sarvaiḥ samudito guṇaiḥ
yudhiṣṭhireṇa saṃprāpto rājasūyo mahākratuḥ |
86 |
sunayād vāsudevasya bhīmārjunabalena ca
ghātayitvā jarāsaṃdhaṃ caidyaṃ ca balagarvitam |
87 |
duryodhanam upāgacchann arhaṇāni tatas tataḥ
maṇikāñcanaratnāni gohastyaœvadhanāni ca |
88 |
samṛddhāṃ tāṃ tathā dṛṣṭvā pāṇḍavānāṃ tadā œriyam
īrṣyāsamutthaḥ sumahāṃs tasya manyur ajāyata |
89 |
vimānapratimāṃ cāpi mayena sukṛtāṃ sabhām
pāṇḍavānām upahṛtāṃ sa dṛṣṭvā paryatapyata |
90 |
yatrāvahasitaœ cāsīt praskandann iva saṃbhramāt
pratyakṣaṃ vāsudevasya bhīmenānabhijātavat |
91 |
sa bhogān vividhān bhuñjan ratnāni vividhāni ca
kathito dhṛtarāṣṭrasya vivarṇo hariṇaḥ kṛœaḥ |
92 |
anvajānāt tato dyūtaṃ dhṛtarāṣṭraḥ sutapriyaḥ
tac chrutvā vāsudevasya kopaḥ samabhavan mahān |
93 |
nātiprītamanāœ cāsīd vivādāṃœ cānvamodata
dyūtādīn anayān ghorān pravṛddhāṃœ cāpy upaikṣata |
94 |
nirasya viduraṃ droṇaṃ bhīṣmaṃ œāradvataṃ kṛpam
vigrahe tumule tasminn ahan kṣatraṃ parasparam |
95 |
jayatsu pāṇḍuputreṣu œrutvā sumahad apriyam
duryodhanamataṃ jñātvā karṇasya œakunes tathā
dhṛtarāṣṭraœ ciraṃ dhyātvā saṃjayaṃ vākyam abravīt |
96 |
œṛṇu saṃjaya me sarvaṃ na me 'sūyitum arhasi
œrutavān asi medhāvī buddhimān prājñasaṃmataḥ |
97 |
na vigrahe mama matir na ca prīye kurukṣaye
na me viœeṣaḥ putreṣu sveṣu pāṇḍusuteṣu ca |
98 |
vṛddhaṃ mām abhyasūyanti putrā manyuparāyaṇāḥ
ahaṃ tv acakṣuḥ kārpaṇyāt putraprītyā sahāmi tat
muhyantaṃ cānumuhyāmi duryodhanam acetanam |
99 |
rājasūye œriyaṃ dṛṣṭvā pāṇḍavasya mahaujasaḥ
tac cāvahasanaṃ prāpya sabhārohaṇadarœane |
100 |
amarṣitaḥ svayaṃ jetum aœaktaḥ pāṇḍavān raṇe
nirutsāhaœ ca saṃprāptuṃ œriyam akṣatriyo yathā
gāndhārarājasahitaœ chadmadyūtam amantrayat |
101 |
tatra yad yad yathā jñātaṃ mayā saṃjaya tac chṛṇu
œrutvā hi mama vākyāni buddhyā yuktāni tattvataḥ
tato jñāsyasi māṃ saute prajñācakṣuṣam ity uta |
102 |
yadāœrauṣaṃ dhanur āyamya citraṃ; viddhaṃ lakṣyaṃ pātitaṃ vai pṛthivyām
kṛṣṇāṃ hṛtāṃ paœyatāṃ sarvarājñāṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
103 |
yadāœrauṣaṃ dvārakāyāṃ subhadrāṃ; prasahyoḍhāṃ mādhavīm arjunena
indraprasthaṃ vṛṣṇivīrau ca yātau; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
104 |
yadāœrauṣaṃ devarājaṃ pravṛṣṭaṃ; œarair divyair vāritaṃ cārjunena
agniṃ tathā tarpitaṃ khāṇḍave ca; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
105 |
yadāœrauṣaṃ hṛtarājyaṃ yudhiṣṭhiraṃ; parājitaṃ saubalenākṣavatyām
anvāgataṃ bhrātṛbhir aprameyais; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
106 |
yadāœrauṣaṃ draupadīm aœrukaṇṭhīṃ; sabhāṃ nītāṃ duḥkhitām ekavastrām
rajasvalāṃ nāthavatīm anāthavat; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
107 |
yadāœrauṣaṃ vividhās tāta ceṣṭā; dharmātmanāṃ prasthitānāṃ vanāya
jyeṣṭhaprītyā kliœyatāṃ pāṇḍavānāṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
108 |
yadāœrauṣaṃ snātakānāṃ sahasrair; anvāgataṃ dharmarājaṃ vanastham
bhikṣābhujāṃ brāhmaṇānāṃ mahātmanāṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
109 |
yadāœrauṣam arjuno devadevaṃ; kirātarūpaṃ tryambakaṃ toṣya yuddhe
avāpa tat pāœupataṃ mahāstraṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
110 |
yadāœrauṣaṃ tridivasthaṃ dhanaṃjayaṃ; œakrāt sākṣād divyam astraṃ yathāvat
adhīyānaṃ œaṃsitaṃ satyasaṃdhaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
111 |
yadāœrauṣaṃ vaiœravaṇena sārdhaṃ; samāgataṃ bhīmam anyāṃœ ca pārthān
tasmin deœe mānuṣāṇām agamye; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
112 |
yadāœrauṣaṃ ghoṣayātrāgatānāṃ; bandhaṃ gandharvair mokṣaṇaṃ cārjunena
sveṣāṃ sutānāṃ karṇabuddhau ratānāṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
113 |
yadāœrauṣaṃ yakṣarūpeṇa dharmaṃ; samāgataṃ dharmarājena sūta
praœnān uktān vibruvantaṃ ca samyak; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
114 |
yadāœrauṣaṃ māmakānāṃ variṣṭhān; dhanaṃjayenaikarathena bhagnān
virāṭarāṣṭre vasatā mahātmanā; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
115 |
yadāœrauṣaṃ satkṛtāṃ matsyarājñā; sutāṃ dattām uttarām arjunāya
tāṃ cārjunaḥ pratyagṛhṇāt sutārthe; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
116 |
yadāœrauṣaṃ nirjitasyādhanasya; pravrājitasya svajanāt pracyutasya
akṣauhiṇīḥ sapta yudhiṣṭhirasya; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
117 |
yadāœrauṣaṃ naranārāyaṇau tau; kṛṣṇārjunau vadato nāradasya
ahaṃ draṣṭā brahmaloke sadeti; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
118 |
yadāœrauṣaṃ mādhavaṃ vāsudevaṃ; sarvātmanā pāṇḍavārthe niviṣṭam
yasyemāṃ gāṃ vikramam ekam āhus; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
119 |
yadāœrauṣaṃ karṇaduryodhanābhyāṃ; buddhiṃ kṛtāṃ nigrahe keœavasya
taṃ cātmānaṃ bahudhā darœayānaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
120 |
yadāœrauṣaṃ vāsudeve prayāte; rathasyaikām agratas tiṣṭhamānām
ārtāṃ pṛthāṃ sāntvitāṃ keœavena; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
121 |
yadāœrauṣaṃ mantriṇaṃ vāsudevaṃ; tathā bhīṣmaṃ œāṃtanavaṃ ca teṣām
bhāradvājaṃ cāœiṣo 'nubruvāṇaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
122 |
yadāœrauṣaṃ karṇa uvāca bhīṣmaṃ; nāhaṃ yotsye yudhyamāne tvayīti
hitvā senām apacakrāma caiva; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
123 |
yadāœrauṣaṃ vāsudevārjunau tau; tathā dhanur gāṇḍivam aprameyam
trīṇy ugravīryāṇi samāgatāni; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
124 |
yadāœrauṣaṃ kaœmalenābhipanne; rathopasthe sīdamāne 'rjune vai
kṛṣṇaṃ lokān darœayānaṃ œarīre; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
125 |
yadāœrauṣaṃ bhīṣmam amitrakarœanaṃ; nighnantam ājāv ayutaṃ rathānām
naiṣāṃ kaœ cid vadhyate dṛœyarūpas; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
126 |
yadāœrauṣaṃ bhīṣmam atyantaœūraṃ; hataṃ pārthenāhaveṣv apradhṛṣyam
œikhaṇḍinaṃ purataḥ sthāpayitvā; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
127 |
yadāœrauṣaṃ œaratalpe œayānaṃ; vṛddhaṃ vīraṃ sāditaṃ citrapuṅkhaiḥ
bhīṣmaṃ kṛtvā somakān alpaœeṣāṃs; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
128 |
yadāœrauṣaṃ œāṃtanave œayāne; pānīyārthe coditenārjunena
bhūmiṃ bhittvā tarpitaṃ tatra bhīṣmaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
129 |
yadāœrauṣaṃ œukrasūryau ca yuktau; kaunteyānām anulomau jayāya
nityaṃ cāsmāñ œvāpadā vyābhaṣantas; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
130 |
yadā droṇo vividhān astramārgān; vidarœayan samare citrayodhī
na pāṇḍavāñ œreṣṭhatamān nihanti; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
131 |
yadāœrauṣaṃ cāsmadīyān mahārathān; vyavasthitān arjunasyāntakāya
saṃœaptakān nihatān arjunena; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
132 |
yadāœrauṣaṃ vyūham abhedyam anyair; bhāradvājenāttaœastreṇa guptam
bhittvā saubhadraṃ vīram ekaṃ praviṣṭaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
133 |
yadābhimanyuṃ parivārya bālaṃ; sarve hatvā hṛṣṭarūpā babhūvuḥ
mahārathāḥ pārtham aœaknuvantas; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
134 |
yadāœrauṣam abhimanyuṃ nihatya; harṣān mūḍhān kroœato dhārtarāṣṭrān
krodhaṃ muktaṃ saindhave cārjunena; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
135 |
yadāœrauṣaṃ saindhavārthe pratijñāṃ; pratijñātāṃ tadvadhāyārjunena
satyāṃ nistīrṇāṃ œatrumadhye ca tena; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
136 |
yadāœrauṣaṃ œrāntahaye dhanaṃjaye; muktvā hayān pāyayitvopavṛttān
punar yuktvā vāsudevaṃ prayātaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
137 |
yadāœrauṣaṃ vāhaneṣv āœvasatsu; rathopasthe tiṣṭhatā gāṇḍivena
sarvān yodhān vāritān arjunena; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
138 |
yadāœrauṣaṃ nāgabalair durutsahaṃ; droṇānīkaṃ yuyudhānaṃ pramathya
yātaṃ vārṣṇeyaṃ yatra tau kṛṣṇapārthau; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
139 |
yadāœrauṣaṃ karṇam āsādya muktaṃ; vadhād bhīmaṃ kutsayitvā vacobhiḥ
dhanuṣkoṭyā tudya karṇena vīraṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
140 |
yadā droṇaḥ kṛtavarmā kṛpaœ ca; karṇo drauṇir madrarājaœ ca œūraḥ
amarṣayan saindhavaṃ vadhyamānaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
141 |
yadāœrauṣaṃ devarājena dattāṃ; divyāṃ œaktiṃ vyaṃsitāṃ mādhavena
ghaṭotkace rākṣase ghorarūpe; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
142 |
yadāœrauṣaṃ karṇaghaṭotkacābhyāṃ; yuddhe muktāṃ sūtaputreṇa œaktim
yayā vadhyaḥ samare savyasācī; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
143 |
yadāœrauṣaṃ droṇam ācāryam ekaṃ; dhṛṣṭadyumnenābhyatikramya dharmam
rathopasthe prāyagataṃ viœastaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
144 |
yadāœrauṣaṃ drauṇinā dvairathasthaṃ; mādrīputraṃ nakulaṃ lokamadhye
samaṃ yuddhe pāṇḍavaṃ yudhyamānaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
145 |
yadā droṇe nihate droṇaputro; nārāyaṇaṃ divyam astraṃ vikurvan
naiṣām antaṃ gatavān pāṇḍavānāṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
146 |
yadāœrauṣaṃ karṇam atyantaœūraṃ; hataṃ pārthenāhaveṣv apradhṛṣyam
tasmin bhrātṝṇāṃ vigrahe devaguhye; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
147 |
yadāœrauṣaṃ droṇaputraṃ kṛpaṃ ca; duḥœāsanaṃ kṛtavarmāṇam ugram
yudhiṣṭhiraṃ œūnyam adharṣayantaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
148 |
yadāœrauṣaṃ nihataṃ madrarājaṃ; raṇe œūraṃ dharmarājena sūta
sadā saṃgrāme spardhate yaḥ sa kṛṣṇaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
149 |
yadāœrauṣaṃ kalahadyūtamūlaṃ; māyābalaṃ saubalaṃ pāṇḍavena
hataṃ saṃgrāme sahadevena pāpaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
150 |
yadāœrauṣaṃ œrāntam ekaṃ œayānaṃ; hradaṃ gatvā stambhayitvā tad ambhaḥ
duryodhanaṃ virathaṃ bhagnadarpaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
151 |
yadāœrauṣaṃ pāṇḍavāṃs tiṣṭhamānān; gaṅgāhrade vāsudevena sārdham
amarṣaṇaṃ dharṣayataḥ sutaṃ me; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
152 |
yadāœrauṣaṃ vividhāṃs tāta mārgān; gadāyuddhe maṇḍalaṃ saṃcarantam
mithyā hataṃ vāsudevasya buddhyā; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
153 |
yadāœrauṣaṃ droṇaputrādibhis tair; hatān pāñcālān draupadeyāṃœ ca suptān
kṛtaṃ bībhatsam ayaœasyaṃ ca karma; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
154 |
yadāœrauṣaṃ bhīmasenānuyātena; aœvatthāmnā paramāstraṃ prayuktam
kruddhenaiṣīkam avadhīd yena garbhaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
155 |
yadāœrauṣaṃ brahmaœiro 'rjunena; muktaṃ svastīty astram astreṇa œāntam
aœvatthāmnā maṇiratnaṃ ca dattaṃ; tadā nāœaṃse vijayāya saṃjaya
|
156 |
yadāœrauṣaṃ droṇaputreṇa garbhe; vairāṭyā vai pātyamāne mahāstre
dvaipāyanaḥ keœavo droṇaputraṃ; paraspareṇābhiœāpaiḥ œaœāpa
|
157 |
œocyā gāndhārī putrapautrair vihīnā; tathā vadhvaḥ pitṛbhir bhrātṛbhiœ ca
kṛtaṃ kāryaṃ duṣkaraṃ pāṇḍaveyaiḥ; prāptaṃ rājyam asapatnaṃ punas taiḥ
|
158 |
kaṣṭaṃ yuddhe daœa œeṣāḥ œrutā me; trayo 'smākaṃ pāṇḍavānāṃ ca sapta
dvyūnā viṃœatir āhatākṣauhiṇīnāṃ; tasmin saṃgrāme vigrahe kṣatriyāṇām
|
159 |
tamasā tv abhyavastīrṇo moha āviœatīva mām
saṃjñāṃ nopalabhe sūta mano vihvalatīva me |
160 |
ity uktvā dhṛtarāṣṭro 'tha vilapya bahuduḥkhitaḥ
mūrcchitaḥ punar āœvastaḥ saṃjayaṃ vākyam abravīt |
161 |
saṃjayaivaṃgate prāṇāṃs tyaktum icchāmi māciram
stokaṃ hy api na paœyāmi phalaṃ jīvitadhāraṇe |
162 |
taṃ tathāvādinaṃ dīnaṃ vilapantaṃ mahīpatim
gāvalgaṇir idaṃ dhīmān mahārthaṃ vākyam abravīt |
163 |
œrutavān asi vai rājño mahotsāhān mahābalān
dvaipāyanasya vadato nāradasya ca dhīmataḥ |
164 |
mahatsu rājavaṃœeṣu guṇaiḥ samuditeṣu ca
jātān divyāstraviduṣaḥ œakrapratimatejasaḥ |
165 |
dharmeṇa pṛthivīṃ jitvā yajñair iṣṭvāptadakṣiṇaiḥ
asmiṃl loke yaœaḥ prāpya tataḥ kālavaœaṃ gatāḥ |
166 |
vainyaṃ mahārathaṃ vīraṃ sṛñjayaṃ jayatāṃ varam
suhotraṃ rantidevaṃ ca kakṣīvantaṃ tathauœijam |
167 |
bāhlīkaṃ damanaṃ œaibyaṃ œaryātim ajitaṃ jitam
viœvāmitram amitraghnam ambarīṣaṃ mahābalam |
168 |
maruttaṃ manum ikṣvākuṃ gayaṃ bharatam eva ca
rāmaṃ dāœarathiṃ caiva œaœabinduṃ bhagīratham |
169 |
yayātiṃ œubhakarmāṇaṃ devair yo yājitaḥ svayam
caityayūpāṅkitā bhūmir yasyeyaṃ savanākarā |
170 |
iti rājñāṃ caturviṃœan nāradena surarṣiṇā
putraœokābhitaptāya purā œaibyāya kīrtitāḥ |
171 |
tebhyaœ cānye gatāḥ pūrvaṃ rājāno balavattarāḥ
mahārathā mahātmānaḥ sarvaiḥ samuditā guṇaiḥ |
172 |
pūruḥ kurur yaduḥ œūro viṣvagaœvo mahādhṛtiḥ
anenā yuvanāœvaœ ca kakutstho vikramī raghuḥ |
173 |
vijitī vītihotraœ ca bhavaḥ œveto bṛhadguruḥ
uœīnaraḥ œatarathaḥ kaṅko duliduho drumaḥ |
174 |
dambhodbhavaḥ paro venaḥ sagaraḥ saṃkṛtir nimiḥ
ajeyaḥ paraœuḥ puṇḍraḥ œambhur devāvṛdho 'naghaḥ |
175 |
devāhvayaḥ supratimaḥ supratīko bṛhadrathaḥ
mahotsāho vinītātmā sukratur naiṣadho nalaḥ |
176 |
satyavrataḥ œāntabhayaḥ sumitraḥ subalaḥ prabhuḥ
jānujaṅgho 'naraṇyo 'rkaḥ priyabhṛtyaḥ œubhavrataḥ |
177 |
balabandhur nirāmardaḥ ketuœṛṅgo bṛhadbalaḥ
dhṛṣṭaketur bṛhatketur dīptaketur nirāmayaḥ |
178 |
avikṣit prabalo dhūrtaḥ kṛtabandhur dṛḍheṣudhiḥ
mahāpurāṇaḥ saṃbhāvyaḥ pratyaṅgaḥ parahā œrutiḥ |
179 |
ete cānye ca bahavaḥ œataœo 'tha sahasraœaḥ
œrūyante 'yutaœaœ cānye saṃkhyātāœ cāpi padmaœaḥ |
180 |
hitvā suvipulān bhogān buddhimanto mahābalāḥ
rājāno nidhanaṃ prāptās tava putrair mahattamāḥ |
181 |
yeṣāṃ divyāni karmāṇi vikramas tyāga eva ca
māhātmyam api cāstikyaṃ satyatā œaucam ārjavam |
182 |
vidvadbhiḥ kathyate loke purāṇaiḥ kavisattamaiḥ
sarvarddhiguṇasaṃpannās te cāpi nidhanaṃ gatāḥ |
183 |
tava putrā durātmānaḥ prataptāœ caiva manyunā
lubdhā durvṛttabhūyiṣṭhā na tāñ œocitum arhasi |
184 |
œrutavān asi medhāvī buddhimān prājñasaṃmataḥ
yeṣāṃ œāstrānugā buddhir na te muhyanti bhārata |
185 |
nigrahānugrahau cāpi viditau te narādhipa
nātyantam evānuvṛttiḥ œrūyate putrarakṣaṇe |
186 |
bhavitavyaṃ tathā tac ca nātaḥ œocitum arhasi
daivaṃ prajñāviœeṣeṇa ko nivartitum arhati |
187 |
vidhātṛvihitaṃ mārgaṃ na kaœ cid ativartate
kālamūlam idaṃ sarvaṃ bhāvābhāvau sukhāsukhe |
188 |
kālaḥ pacati bhūtāni kālaḥ saṃharati prajāḥ
nirdahantaṃ prajāḥ kālaṃ kālaḥ œamayate punaḥ |
189 |
kālo vikurute bhāvān sarvāṃl loke œubhāœubhān
kālaḥ saṃkṣipate sarvāḥ prajā visṛjate punaḥ
kālaḥ sarveṣu bhūteṣu caraty avidhṛtaḥ samaḥ |
190 |
atītānāgatā bhāvā ye ca vartanti sāṃpratam
tān kālanirmitān buddhvā na saṃjñāṃ hātum arhasi |
191 |
sūta uvāca |
191 |
atropaniṣadaṃ puṇyāṃ kṛṣṇadvaipāyano 'bravīt
bhāratādhyayanāt puṇyād api pādam adhīyataḥ
œraddadhānasya pūyante sarvapāpāny aœeṣataḥ |
192 |
devarṣayo hy atra puṇyā brahmarājarṣayas tathā
kīrtyante œubhakarmāṇas tathā yakṣamahoragāḥ |
193 |
bhagavān vāsudevaœ ca kīrtyate 'tra sanātanaḥ
sa hi satyam ṛtaṃ caiva pavitraṃ puṇyam eva ca |
194 |
œāœvataṃ brahma paramaṃ dhruvaṃ jyotiḥ sanātanam
yasya divyāni karmāṇi kathayanti manīṣiṇaḥ |
195 |
asat sat sad asac caiva yasmād devāt pravartate
saṃtatiœ ca pravṛttiœ ca janma mṛtyuḥ punarbhavaḥ |
196 |
adhyātmaṃ œrūyate yac ca pañcabhūtaguṇātmakam
avyaktādi paraṃ yac ca sa eva parigīyate |
197 |
yat tad yativarā yuktā dhyānayogabalānvitāḥ
pratibimbam ivādarœe paœyanty ātmany avasthitam |
198 |
œraddadhānaḥ sadodyuktaḥ satyadharmaparāyaṇaḥ
āsevann imam adhyāyaṃ naraḥ pāpāt pramucyate |
199 |
anukramaṇim adhyāyaṃ bhāratasyemam āditaḥ
āstikaḥ satataṃ œṛṇvan na kṛcchreṣv avasīdati |
200 |
ubhe saṃdhye japan kiṃ cit sadyo mucyeta kilbiṣāt
anukramaṇyā yāvat syād ahnā rātryā ca saṃcitam |
201 |
bhāratasya vapur hy etat satyaṃ cāmṛtam eva ca
navanītaṃ yathā dadhno dvipadāṃ brāhmaṇo yathā |
202 |
hradānām udadhiḥ œreṣṭho gaur variṣṭhā catuṣpadām
yathaitāni variṣṭhāni tathā bhāratam ucyate |
203 |
yaœ cainaṃ œrāvayec chrāddhe brāhmaṇān pādam antataḥ
akṣayyam annapānaṃ tat pitṝṃs tasyopatiṣṭhati |
204 |
itihāsapurāṇābhyāṃ vedaṃ samupabṛṃhayet
bibhety alpaœrutād vedo mām ayaṃ pratariṣyati |
205 |
kārṣṇaṃ vedam imaṃ vidvāñ œrāvayitvārtham aœnute
bhrūṇahatyākṛtaṃ cāpi pāpaṃ jahyān na saṃœayaḥ |
206 |
ya imaṃ œucir adhyāyaṃ paṭhet parvaṇi parvaṇi
adhītaṃ bhārataṃ tena kṛtsnaṃ syād iti me matiḥ |
207 |
yaœ cemaṃ œṛṇuyān nityam ārṣaṃ œraddhāsamanvitaḥ
sa dīrgham āyuḥ kīrtiṃ ca svargatiṃ cāpnuyān naraḥ |
208 |
catvāra ekato vedā bhārataṃ caikam ekataḥ
samāgataiḥ surarṣibhis tulām āropitaṃ purā
mahattve ca gurutve ca dhriyamāṇaṃ tato 'dhikam |
209 |
mahattvād bhāravattvāc ca mahābhāratam ucyate
niruktam asya yo veda sarvapāpaiḥ pramucyate |
210 |
tapo na kalko 'dhyayanaṃ na kalkaḥ; svābhāviko vedavidhir na kalkaḥ
prasahya vittāharaṇaṃ na kalkas; tāny eva bhāvopahatāni kalkaḥ
|